Liên minh châu Âu (EU) đang nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào khí đốt Nga như một phần của chiến lược năng lượng và các biện pháp trừng phạt liên quan đến cuộc xung đột ở Ukraine.
Tuy nhiên, trong khi EU thúc đẩy kế hoạch theo dõi và hạn chế nhập khẩu khí đốt Nga, một quốc gia đóng vai trò trung tâm trong chiến lược này lại thể hiện thái độ thờ ơ, làm dấy lên lo ngại về một "cửa sau" giúp khí đốt Nga tiếp tục chảy vào khối.
Nằm ngay biên giới EU, Thổ Nhĩ Kỳ từ lâu đã đóng vai trò là cầu nối cho nguồn năng lượng từ Nga chảy đến châu Âu. Tuy nhiên, mối liên hệ này hiện đang bị giám sát chặt chẽ sau đề xuất gần đây của EU về việc loại bỏ hoàn toàn việc nhập khẩu khí đốt Nga sau hạn chót là cuối năm 2027.
Để thực hiện kế hoạch của mình, Brussels muốn áp đặt thêm các yêu cầu giám sát nhằm phát hiện và ngăn chặn các tuyến đường trung gian, nơi khí đốt Nga có thể được "tái định danh" trước khi vào thị trường EU.
Điều này nghĩa là EU có thể sẽ cần thông tin từ các quốc gia trung chuyển quan trọng như Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng vấn đề là Ankara lại tỏ ra không mặn mà với kế hoạch của khối 27 quốc gia.
Đường ống TurkStream vận chuyển khí đốt Nga qua Thổ Nhĩ Kỳ tới châu Âu. Ảnh: Daily Sabah
"Mặc dù EU có thể quyết định cấm hoàn toàn việc nhập khẩu khí đốt từ Nga hoặc không, Thổ Nhĩ Kỳ cho rằng các lệnh trừng phạt đơn phương có nguy cơ gây gián đoạn nền kinh tế và làm gia tăng mối lo ngại về an ninh năng lượng cho tất cả các bên", Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ cho biết trong một tuyên bố với Politico.
"Thổ Nhĩ Kỳ chỉ thực hiện những lệnh trừng phạt do Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thông qua", tuyên bố nhấn mạnh.
Bản thân Thổ Nhĩ Kỳ nhập khẩu rất nhiều khí đốt từ Nga. Nước này sử dụng một phần trong nước và xuất khẩu phần còn lại sang Đông Nam Âu.
Gã khổng lồ liên lục địa Á-Âu này cũng có kế hoạch trở thành một trung tâm khí đốt lớn trong khu vực, thông qua cả việc nhập khẩu từ Nga và Trung Á, lẫn việc thăm dò và sản xuất tại địa phương.
Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã công khai kế hoạch thay thế Ukraine trở thành tuyến đường trung chuyển quan trọng giữa các mỏ khí đốt Nga và người tiêu dùng châu Âu.
Mối lo ngại
Các chuyên gia cảnh báo, sự miễn cưỡng này của Thổ Nhĩ Kỳ – một quốc gia ứng cử viên đang chờ gia nhập EU – có thể mở ra một lỗ hổng cho phép khí đốt Nga tiếp tục chảy vào khối mà không bị phát hiện.
Theo các nhà phân tích, khí đốt Nga có thể được nhập vào Thổ Nhĩ Kỳ, sau đó được tái xuất hoặc hòa trộn với các nguồn khí khác trước khi chuyển đến các nước EU như Hy Lạp, Bulgaria hoặc các quốc gia Balkan khác.
Điều này đặt ra thách thức lớn cho các nỗ lực trừng phạt của EU, khi mà khí đốt Nga có thể được che giấu nguồn gốc thông qua các tuyến trung gian.
"Việc Thổ Nhĩ Kỳ miễn cưỡng tuân thủ các điều khoản giám sát của EU có thể tạo ra những thách thức cho việc thực hiện hiệu quả quy định được đề xuất, đặc biệt là khi xét đến vai trò ngày càng tăng của Thổ Nhĩ Kỳ như một trung tâm trung chuyển tiềm năng cho khí đốt Nga", bà Ville Niinistö, Nghị sĩ châu Âu thuộc Đảng Xanh và cựu Bộ trưởng Môi trường Phần Lan, người đang dẫn dắt công việc của Nghị viện châu Âu về dự luật này, cho biết.
Nằm ngay biên giới EU, Thổ Nhĩ Kỳ từ lâu đã đóng vai trò là cầu nối cho nguồn năng lượng từ Nga chảy đến châu Âu. Ảnh: Baird Maritime
Các quy định được đề xuất sẽ không đặt ra bất kỳ nghĩa vụ pháp lý nào đối với Thổ Nhĩ Kỳ, một quốc gia ngoài EU. Tuy nhiên, do các hợp đồng không phải lúc nào cũng thể hiện rõ nguồn gốc nhiên liệu, các công ty EU có thể cần yêu cầu các đối tác Thổ Nhĩ Kỳ cung cấp thêm thông tin nếu họ muốn tiếp tục nhập khẩu khí đốt, bà Aura Săbăduș, nhà phân tích năng lượng cấp cao và chuyên gia thị trường khí đốt tại công ty tư vấn ICIS, cho biết.
Điều này đặc biệt liên quan đến điểm giao dịch xuyên biên giới Strandzha-Malkoclar nối Thổ Nhĩ Kỳ với Bulgaria, bà Săbăduș giải thích.
Theo một thỏa thuận phức tạp được ký kết vào năm 2023, công ty năng lượng Bulgargaz của Bulgaria có thể đặt hàng khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) đến các cảng của Thổ Nhĩ Kỳ, bà cho biết, sau đó chúng sẽ được giao cho công ty nhà nước Botaş của Thổ Nhĩ Kỳ để tái khí hóa và chuyển giao lại cho Bulgargaz tại biên giới EU.
Vấn đề là "chúng tôi không biết liệu lượng khí đốt này được chuyển đến Bulgaria có giống với lượng khí đốt đến các cảng của Thổ Nhĩ Kỳ hay không", bà Săbăduș nói, đồng nghĩa với việc EU không thể chắc chắn rằng nó không bị "trà trộn" với các nguồn cung cấp khác ở giữa dòng.
"Kẽ hở"
Với mức giá khí đốt tương đối rẻ của Moscow, bà Săbăduș cho biết có "nguy cơ cao" rằng phần lớn lượng khí đốt đó vẫn sẽ là của Nga, và nguy cơ tương tự cũng xảy ra với đường ống dẫn khí Kipi nhỏ hơn giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ.
Năm ngoái, EU đã nhập khẩu 1,9 tỷ m3 khí đốt qua hai tuyến đường ống này, theo dữ liệu từ nền tảng ENTSO-G – và con số này có thể tăng lên thành 5,4 tỷ m3, bà Săbăduș cho biết.
Mặc dù con số này rất nhỏ so với 150 tỷ m3 mà Nga từng xuất khẩu sang EU, nhưng nó vẫn chiếm 1/5 tổng lượng khí đốt nhập khẩu qua đường ống của khối từ Moscow vào năm ngoái.
"Kẽ hở" đó đồng nghĩa với việc hai tuyến đường ống liên kết này chắc chắn cần phải được đưa vào đề xuất pháp lý như những điểm trung chuyển "có nguy cơ cao" vào EU, bà nói.
"Nếu Thổ Nhĩ Kỳ từ chối hợp tác đầy đủ với các yêu cầu giám sát hoặc minh bạch… thì chính quyền các quốc gia thành viên EU sẽ thiếu dữ liệu cần thiết để xác định nguồn gốc khí đốt nhập khẩu từ Thổ Nhĩ Kỳ", bà Niinistö, Nghị sĩ châu Âu, nói thêm.
Mặc dù thờ ơ với kế hoạch của EU, Ankara cũng cho biết họ duy trì "lập trường kiên quyết và nhất quán chống lại bất kỳ nỗ lực nào lợi dụng Thổ Nhĩ Kỳ để lách luật" của EU, đồng thời nói thêm rằng "dữ liệu về việc nhập khẩu khí đốt từ các nhà cung cấp của họ được công bố định kỳ".
Vấn đề là "Thổ Nhĩ Kỳ không có nhiều động lực để tuân thủ" dự luật này do mối quan hệ của Ankara với Brussels hiện đang "ở mức thấp nhất có thể", theo ông Mehmet Öğütçü, CEO của công ty tư vấn năng lượng Global Resources Partnership và là cựu nhà ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ.
Do đó, Brussels sẽ phải cân nhắc "những biện pháp mềm mỏng", ông Öğütçü nói, chẳng hạn như việc nối lại các cuộc đàm phán bị đóng băng về các vấn đề năng lượng liên quan đến nỗ lực gia nhập EU đang bị đình trệ của Thổ Nhĩ Kỳ. Việc giải ngân vốn của Ngân hàng Đầu tư châu Âu cho các dự án xanh cũng là một lựa chọn khác.
Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ nói với Politico rằng họ "sẵn sàng… hợp tác với EU về các vấn đề năng lượng" tùy thuộc vào thiện chí của khối trong việc hợp tác với Ankara, điều mà họ cho biết có thể bao gồm việc nối lại các cuộc đàm phán năng lượng cấp cao với Brussels.
Minh Đức (Theo Politico, Oil Price)
