Thế hệ F0 đầu tư chứng khoán - Bài 1: Hành trình trưởng thành và cuộc lột xác sau cơn say thị trường

Khi F0 đổ bộ thị trường

Nhìn lại giai đoạn 2020-2021, thị trường chứng khoán Việt Nam đánh dấu một làn sóng đặc biệt trong lịch sử khi sự trỗi dậy của một thế hệ nhà đầu tư hoàn toàn mới: F0.

Không phải là những gương mặt quen thuộc trên các sàn truyền thống, F0 xuất hiện ồ ạt trong bối cảnh dịch bệnh buộc cả thế giới giãn cách, và Internet trở thành cửa ngõ duy nhất kết nối họ với thị trường tài chính.

Nhiều người chưa từng đặt chân đến các hội trường cổ đông, chưa biết đến những năm tháng thị trường lình xình hay khốc liệt, nhưng lại sở hữu tài khoản chứng khoán chỉ sau vài cú nhấp chuột.

Lượng tài khoản mở mới lập kỷ lục. Riêng trong năm 2021, hơn 1,5 triệu tài khoản được mở, con số này vượt xa tổng số tài khoản được lập trong suốt 10 năm trước đó.

Khác với những nhà đầu tư kỳ cựu bước vào thị trường bằng sách vở, chỉ số P/E, hay những lớp học đầu tư giá trị, mà F0 đến từ... Facebook, TikTok, YouTube và Zalo. Nhiều F0 mở tài khoản online, học cách giao dịch qua app và bắt đầu “đu sóng” chỉ sau vài ngày gia nhập nhóm cộng đồng.

Những hội nhóm tài chính online mọc lên như nấm sau mưa, từ các hội nhóm phân tích cổ phiếu, room tư vấn miễn phí, đến livestream khoe tài khoản lãi vài chục phần trăm.

Những cổ phiếu “nóng” liên tục được truyền tay nhau, từ nhóm ngân hàng, thép, chứng khoán cho đến penny. Câu chuyện thành công được kể hàng ngày, và niềm tin “thị trường chỉ có lên” lan tỏa mạnh mẽ.

Thị trường tăng điểm không ngừng. Từ đáy Covid-19 tháng 3/2020, chỉ số VN-Index liên tục lập đỉnh, chạm mốc 1.500 điểm vào cuối năm 2021. Tài khoản lãi 50%, 100% là điều không hiếm gặp. Những cái tên như HPG, TCB, SSI, FLC… được nhắc đến như “ngôi sao” thị trường. Nhiều người lần đầu biết đến khái niệm lãi kép, margin, T+.

Chia sẻ với Người Đưa Tin, anh Nguyễn Minh Nam (sinh năm 1995), từng là một kỹ sư công nghệ thông tin. Trước năm 2020, thế giới tài chính đối với Nam xa lạ đến mức anh từng nghĩ chứng khoán là thứ dành cho dân tài chính hoặc đại gia.

Rồi đại dịch Covid-19 ập đến, công ty cắt giảm dự án, thu nhập của Nam giảm gần 40%. Ở nhà nhiều, lướt mạng nhiều, anh bắt đầu chú ý đến những clip trên YouTube chia sẻ về cách kiếm tiền thụ động từ cổ phiếu.

Một người bạn thân khoe lãi gấp đôi tài khoản nhờ mua FLC và HPG. Tò mò, anh Nam tải app mở tài khoản chứng khoán online, nạp vào 30 triệu từ khoản tiết kiệm ít ỏi. Anh tăng dần vốn lên 100 triệu, rồi 200 triệu, bắt đầu dấn sâu vào những nhóm cổ phiếu đầu cơ: ROS, ITA, HAI - những cái tên liên tục được “phím hàng” trong các room chat.

Giai đoạn tháng 3 đến tháng 6/2021, tài khoản Nam tăng chóng mặt từ 200 triệu lên hơn 350 triệu đồng. Mỗi buổi sáng, anh dậy sớm đọc các room chat như đang “hít thở thị trường”. Làm việc thì lơ là, giao dịch thì căng mắt, tâm trạng phụ thuộc hoàn toàn vào màu xanh đỏ của bảng điện tử.

"Tưởng mình may mắn, hóa ra là người cầm hàng cuối cùng"

Thế nhưng, thành công quá nhanh lại chính là cái bẫy ngọt ngào. Những “phím hàng” bắt đầu loạn, nhóm chat đầu tư biến thành nơi đồn đoán và thao túng tâm lý. Lòng tham dần lớn hơn lý trí. Không ít người quên mất rằng mình đang chơi một cuộc chơi của xác suất, và thị trường vốn không ưu ái bất kỳ ai.

Khi cơn sốt qua đi, thị trường bắt đầu điều chỉnh. Loạt cổ phiếu đầu cơ rơi tự do, thanh khoản cạn kiệt. F0 ngỡ ngàng trước cảnh lỗ 30-40%, không kịp cắt lỗ vì không tin “thị trường lại xuống nhanh thế”. Những người từng mạnh miệng khuyên bạn bè “bỏ tiền vào sàn cho nhanh giàu” bắt đầu im lặng. Nhiều nhà đầu tư lần đầu biết đến cảm giác... trắng tay.

Anh Trần Hoàng - một nhân viên bảo hiểm tại Tp.Hà Nội chia sẻ rằng từng dành toàn bộ khoản tiết kiệm để đầu tư chứng khoán vào giữa năm 2021. Sau những cú bắt đáy sai thời điểm vào năm 2022, anh thua lỗ hơn 60% giá trị tài sản.

“Tôi từng nghĩ mình là người may mắn, nhưng hóa ra là kẻ cuối cùng cầm hàng. Mỗi sáng thức dậy, nhìn tài khoản đỏ lòm mà đau đến nghẹt thở”, anh Hoàng nhớ lại.

Tương tự anh Hoàng, những cổ phiếu đầu cơ anh Nam cầm bắt đầu “lau sàn”, không có lực mua, không kịp cắt lỗ. ROS giảm sàn 10 phiên liên tiếp. HAI không thể khớp lệnh. Nam như người mất phương hướng, tài khoản bốc hơi hơn 150 triệu đồng sau một tháng.

“Đó là lần đầu tiên tôi cảm thấy tiền kiếm dễ bao nhiêu thì mất lại nhanh bấy nhiêu. Mình không biết cổ phiếu mình mua là gì, làm ăn ra sao. Mình chỉ chạy theo sóng, theo đám đông”, anh Nam chia sẻ.

Anh đã phải mất gần một năm để vực lại tinh thần. Anh dừng giao dịch, quay lại với công việc IT, đồng thời dành thời gian đọc sách về đầu tư và học phân tích cơ bản. Từ năm 2022 đến nay, Nam vẫn ở lại với thị trường, nhưng đã không còn "all in" hay “đu sóng”. Anh tập trung vào các cổ phiếu có nền tảng tốt và đầu tư dài hạn.

“Tôi vẫn lỗ so với đỉnh, nhưng quan trọng là tôi đã hiểu thị trường không phải nơi đánh bạc, mà là nơi cần sự hiểu biết và kỷ luật. Nếu hỏi tôi có hối hận không, thì câu trả lời là không. Đó là học phí, và tôi đã trưởng thành từ nó”, nhà đầu tư này cho hay.

Thị trường bước sang năm 2023 với tâm thế dè dặt và thận trọng hơn bao giờ hết. Sau nhiều cú sốc tâm lý và tài chính, lớp nhà đầu tư F0 bắt đầu thức tỉnh. Nhiều người tạm thời rút khỏi thị trường, số khác chọn cách học lại từ đầu.

Thay vì chỉ nghe phím hàng, họ bắt đầu tìm đến các khóa học đầu tư bài bản, đọc sách phân tích tài chính, tìm hiểu về định giá doanh nghiệp, phân tích kỹ thuật và quản trị rủi ro. Tâm lý "đánh bạc với thị trường" dần chuyển thành chiến lược "đồng hành cùng doanh nghiệp".

F0 hôm nay sẽ là xương sống của thị trường 5–10 năm tới

Theo ông Nguyễn Thế Minh - Giám đốc Khối Nghiên cứu và Phát triển khách hàng cá nhân CTCK Yuanta Việt Nam, giai đoạn 2022–2023 là một phép thử khắc nghiệt nhưng cần thiết để định hình lại thị trường chứng khoán Việt Nam. Trong đó, lớp nhà đầu tư F0 từng bị xem là tay mơ, lướt sóng theo phong trào đã dần được tái định vị.

“Thị trường chứng khoán không thể thiếu nhà đầu tư cá nhân. Vấn đề là phải chuyển họ từ tâm lý đầu cơ sang tâm thế đầu tư thực sự. Nếu làm được điều đó, F0 hôm nay sẽ là xương sống của thị trường 5–10 năm tới”, ông Minh nói.

Chuyên gia này nhận định, nhiều nhà đầu tư F0 buộc phải trải qua khủng hoảng, thua lỗ, rồi tái thiết tư duy là điều không thể tránh khỏi trong quá trình “trưởng thành tài chính”. Những cơn sóng lớn giúp họ hiểu được bản chất thật của thị trường: không phải là nơi để đánh nhanh thắng nhanh, mà là chiến trường của tư duy chiến lược và quản trị cảm xúc.

Bà Nguyễn Hoài Thu - Tổng Giám đốc Khối Đầu tư chứng khoán, VinaCapital nêu thực trạng: “Số ít nhà đầu tư cá nhân nhìn vào giá trị cơ bản của doanh nghiệp khi ra các quyết định đầu tư. Việc giao dịch cổ phiếu ngắn hạn và tác động bởi tin tức thường mang lại rất nhiều rủi ro, thậm chí thua lỗ”.

Thực tế cho thấy, nhiều cổ phiếu thị trường như DIG, VNM, SSI, HPG, VPB… trong giai đoạn 2022 từng được kỳ vọng hồi phục mạnh sau đợt điều chỉnh, nhưng lại đi ngược kỳ vọng.

Điều này lý giải vì sao các chuyên gia thường khuyên rằng, "tiên tri" thị trường là điều không thể, thậm chí nếu đoán đúng thì nhà đầu tư vẫn có thể gặp rủi ro chọn sai doanh nghiệp. Với những nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm, nên chọn đầu tư định kỳ vào quỹ mở hoặc tận dụng cơ hội mua thêm khi thị trường giảm mạnh.

Thực tế, thế hệ F0 không còn đơn thuần là một “hiện tượng nhất thời”. Họ chính là nhân tố thay đổi cấu trúc thị trường, mở ra giai đoạn phổ cập tài chính cá nhân chưa từng có. Dù từng vấp ngã, nhưng chính những cú ngã ấy đã làm nên nền móng cho một thế hệ nhà đầu tư trưởng thành hơn, tỉnh táo hơn, và dài hơi hơn.

Trong tương lai, họ có thể sẽ trở thành những F3, F5. Điều quan trọng là họ đã bước vào thị trường với tất cả niềm tin, hoài bão, và cũng đã học được cách đi tiếp, dù không còn dễ dàng như những ngày đầu sàn đỏ mà tài khoản vẫn xanh.