Thiếu minh bạch, ngành điện khó đạt mục tiêu tăng trưởng 2 con số

Điều kiện để ngành điện tăng trưởng 2 con số

Chiều 18/12, tại Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”, ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã có những chia sẻ về việc xây dựng thị trường năng lượng minh bạch, cạnh tranh tại Việt Nam.

Theo đó, Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 cũng đã đưa ra nhiều mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp cụ thể hướng tới đáp ứng nhu cầu năng lượng cho tăng trưởng giai đoạn tới.

Trong những năm qua, ông Phòng đánh giá ngành năng lượng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, cơ bản đáp ứng được các mục tiêu đề ra trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia tầm nhìn đến năm 2050.

“Mặc dù vậy, để ngành năng lượng phát triển bền vững, hạn chế những bất cập hiện nay, cần tuân theo một chuẩn mực thống nhất của cơ chế thị trường”, ông chỉ ra

Theo thống kê, ngành năng lượng luôn có tốc độ tăng trưởng cao, với sản lượng bình quân tăng khoảng trên dưới 10%/năm. Một số ngành năng lượng, đặc biệt là dầu khí đang có vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế đất nước. Thị trường năng lượng Việt Nam cũng đã hình thành và định hướng phát triển theo lộ trình đối với từng lĩnh vực cụ thể. Việt Nam đã thực hiện điều chỉnh giá điện, giá than theo cơ chế thị trường…

Chia sẻ trên góc nhìn từ Nghị quyết 70, ĐBQH Nguyễn Quang Huân - Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam nhận định, nếu không có môi trường cạnh tranh minh bạch, ngành điện sẽ rất khó đạt mục tiêu tăng trưởng 2 con số trong 5 năm tới.

Ông chỉ ra, Quốc hội đã phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia đặt mục tiêu phát triển kinh tế ở mức từ 10% trở lên trong giai đoạn 2026-2030, đồng nghĩa với việc nhu cầu điện phải tăng trưởng mỗi năm từ 12–13% trở lên.

Nếu tính thêm yếu tố kinh tế số và trí tuệ nhân tạo (AI), lĩnh vực đòi hỏi tiêu tốn nhiều điện năng hơn thì mức tăng trưởng ngành điện hàng năm cần thiết phải đạt ít nhất 15% trở lên mới đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế số hóa và công nghiệp AI bùng nổ. Điều này đặt ra áp lực rất lớn lên hệ thống điện về cả nguồn phát, truyền tải và phân phối.

“Trong bối cảnh đó, nếu thiếu minh bạch, thiếu cạnh tranh lành mạnh thì thị trường sẽ không thể thu hút vốn đầu tư xã hội, không thể tạo ra động lực cải thiện hiệu suất và càng không thể đảm bảo an ninh năng lượng lâu dài”, ĐBQH khẳng định.

Hệ thống thể chế chưa theo kịp yêu cầu

Nhận thức rõ về tầm quan trọng của việc phát triển thị trường điện minh bạch, cạnh tranh, tuy nhiên, Phó chủ tịch VCCI chia sẻ ngành năng lượng Việt Nam vẫn còn những hạn chế như: xuất hiện tình trạng mất cân đối giữa các phân ngành năng lượng, giữa cung ứng và nhu cầu, giữa nhu cầu đầu tư và nguồn vốn đầu tư, bất cập trong việc phân bổ hệ thống năng lượng theo vùng, lãnh thổ.

Cùng với đó, đầu tư cho sự phát triển năng lượng vẫn chưa đáp ứng với sự phát triển kinh tế xã hội. Tiến độ của nhiều dự án còn chậm; hệ thống các văn bản pháp luật điều chỉnh thị trường năng lượng còn thiếu và chưa đồng bộ. Giá năng lượng chưa phản ánh chính xác các yếu tố đầu vào của sản xuất và phân phối sản phẩm năng lượng...

Ở góc độ pháp lý, ĐBQH Nguyễn Quang Huân cho biết, dù Việt Nam đã ban hành nhiều quy định liên quan đến năng lượng, nhưng vẫn còn sự chồng chéo giữa các luật như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường. Những điểm giao thoa này tạo ra khoảng trống pháp lý hoặc thủ tục phức tạp, gây khó khăn cho doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý.

Hiện tại, nước ta cũng chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cho cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), hay cho thị trường tín chỉ carbon; đó là những công cụ rất quan trọng trong xu thế hội nhập và phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, ông Huân cũng chỉ ra nhiều bất cập trong thực tiễn đang ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của thị trường năng lượng. Cơ chế giá chưa phản ánh đủ chi phí và rủi ro, gây khó khăn cho nhà đầu tư và làm giảm động lực đổi mới công nghệ. Cơ chế điều chỉnh giá điện còn chậm, thiếu tính dự báo, không đáp ứng yêu cầu thị trường mở và hội nhập.

“Cơ quan điều tiết năng lượng chưa có đủ tính độc lập, trong khi dữ liệu thị trường như giá giao dịch, phụ tải, phương thức vận hành hệ thống… chưa được công bố minh bạch, ảnh hưởng tới năng lực dự báo và niềm tin của doanh nghiệp”, ông nói.

Công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo vẫn chưa được áp dụng mạnh mẽ trong giám sát giao dịch, ngăn ngừa rủi ro và phát hiện bất thường, khiến hoạt động giám sát chủ yếu mang tính thủ công và phản ứng chậm.

“Những yếu tố nêu trên cho thấy thị trường năng lượng Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới nhưng bộ công cụ quản lý, pháp lý và giám sát vẫn chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn. Nếu không cải cách kịp thời, chúng ta sẽ gặp khó khăn trong việc thu hút nguồn lực xã hội, đặc biệt là đầu tư tư nhân và đầu tư nước ngoài vào hạ tầng năng lượng, trong khi nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội ngày càng lớn”, ĐBQH nhấn mạnh.

Theo đó, ông Nguyễn Quang Huân và Phó Chủ tịch VCCI đồng thuận đề xuất ngành năng lượng Việt Nam cần đổi mới mạnh mẽ hơn về cơ chế thị trường. Hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ, dài hạn, minh bạch và phù hợp thông lệ quốc tế là điều kiện nền tảng.

Đồng thời, cần xác lập vai trò độc lập của cơ quan điều tiết như một trụ cột của thị trường cạnh tranh; khẩn trương ứng dụng công nghệ số trong giám sát và vận hành để nâng cao hiệu quả và phòng ngừa rủi ro.

Ông Huân chỉ ra, doanh nghiệp trong và ngoài nước mong muốn môi trường cạnh tranh bình đẳng, ổn định và có khả năng dự báo. Nhà nước cần mở rộng không gian cho khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào hệ thống năng lượng, giảm gánh nặng ngân sách và thúc đẩy đổi mới công nghệ theo đúng tinh thần Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị đã đề ra.

“Việc hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao giám sát không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý mà là trách nhiệm chung của toàn bộ hệ thống chính trị, doanh nghiệp và xã hội”, ông nói.

Với quyết tâm chính trị cao và sự đồng thuận của cộng đồng doanh nghiệp, ĐBQH bày tỏ Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, bền vững, góp phần quan trọng vào mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, tăng trưởng nhanh và bền vững không chỉ trong giai đoạn 2026-2030 mà còn góp phần thắng lợi trong việc đạt hai mục tiêu chiến lược “100 năm” mà Đảng ta đã vạch ra.