Từ khi ra đời đến nay, Tiến về Hà Nội vẫn được nhiều người yêu mến. Âm thanh của ca khúc vẫn thường xuyên vang lên, đặc biệt là trong dịp kỷ niệm ngày Giải phóng thủ đô 10/10. Ca khúc như đã trở thành một “khúc ca khải hoàn” của người Hà Nội trong ngày hôm qua, hôm nay và mãi mãi về sau.
Trong số rất nhiều ca khúc viết về Hà Nội thì Tiến về Hà Nội của cố nhạc sĩ Văn Cao được xem là ca khúc “kỳ lạ” nhất viết về ngày Giải phóng Thủ đô. Nói “kỳ lạ” bởi ca khúc được sáng tác vào năm 1949, tức là ra đời trước 5 năm khi Hà Nội hoàn toàn được giải phóng. Bài hát này đã có những tiên đoán thần kỳ, bởi ngày trở về tiếp quản Thủ đô với những hình ảnh không khác gì “kịch bản” mà Văn Cao đã vẽ ra trong Tiến về Hà Nội: “Trùng trùng quân đi như sóng/Lớp lớp đoàn quân tiến về/Chúng ta đi nghe vui lúc quân thù đầu hàng/Cờ ngày nào tung bay trên phố...”
Giải phóng thủ đô 10/10.
Bài hát này được thai nghén khi Văn Cao đang ở Việt Bắc, lúc ấy Trung ương triệu tập ông đến dự buổi họp về tình hình chiến sự, chủ trương chuẩn bị tổng phản công và giới văn nghệ sĩ được giao nhiệm vụ có những sáng tác phục vụ cho kháng chiến, chuẩn bị cho cuộc tổng phản công. Sau đó, nhạc sĩ Văn Cao, nhà văn Nguyễn Đình Thi và họa sĩ Tô Ngọc Vân được phân công về Khu 3 tiếp tục công tác và phổ biến chủ trương của Trung ương. Đây từng được xem là “thủ phủ” của các văn nghệ sĩ trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.
Trong những tư liệu hiếm hoi còn lại, nhạc sĩ Văn Cao từng chia sẻ: “Về tới chợ Đại, chúng tôi phải đến gặp ngay đồng chí Lương Xuân Nhị và đồng chí Tử Phác lúc đó là cán bộ lãnh đạo Chi hội Văn nghệ Liên khu 3. Riêng về nhiệm vụ công tác của tôi là phải sáng tác một bài hát cho Hà Nội. Tôi còn nhớ trong một buổi họp chi bộ ở Liên khu 3 tôi đã hứa với các đồng chí Khuất Duy Tiến và đồng chí Lê Quang Đạo là tôi sẽ viết một ca khúc về Hà Nội.
Nhạc sĩ Văn Cao
Tối hôm ấy, tôi đã cùng ăn cơm với anh Lê Quang Đạo. Anh Đạo đã nắm chặt tay tôi và nói: “Những ca khúc của cậu đã làm tôi rất xúc động. Nhất là bài Làng tôi và bài Trường ca Sông Lô. Nét nhạc và lời ca thơ mộng lắm. Làm mình rất nhớ Việt Bắc. Dù sao thì chất lãng mạn của cậu vẫn không thay đổi. Riêng bài sông Lô có đoạn như “Đoàn quân thời chinh chiến ca rằng: Đây Vôn - ga đây Dương Tử đây sông Lô đây sóng căm hờn vút cao...” Không những lời ca hay mà nét nhạc lại rất du dương và hùng tráng nữa chứ. Vậy nếu cậu yêu Hà Nội nhớ Hà Nội thì hãy sáng tác cho Hà Nội một bài hát vừa hùng tráng vừa trữ tình nhé!”.
Khi anh Đạo tiễn tôi ra về, anh đã khoác tay tôi đi trên đường làng một quãng dài anh thủ thỉ nói với tôi: “Khẩu hiệu của Trung ương là tất cả cho tổng phản công nhưng nếu có một bài hát cho Hà Nội đầy tình cảm cũng là mơ ước của những người dân thủ đô đấy”.
Đêm hôm ấy tôi ra về, đi dọc đường làng trăng sáng lung linh bên những bụi tre xanh và những nét nhạc đầu tiên của bài Tiến về Hà Nội đã đến với tôi: “Trùng trùng quân đi như sóng. Lớp lớp đoàn quân tiến về...”. Chỉ hai tuần lễ sau đó tôi đã viết xong ca khúc Tiến về Hà Nội khi ấy là mùa xuân 1949. Bài hát Tiến về Hà Nội của tôi đã được anh Khuất Duy Tiến cho in vào tờ báo Thủ đô hồi ấy”.
Tiến về Hà Nội nhanh chóng trở thành ca khúc được yêu thích bậc nhất khi đó. Bản hùng ca với những ca từ hào hùng, lạc quan, tin tưởng đem lại cho người nghe một hy vọng lớn lao. Những hình ảnh như “Trùng trùng quân đi như sóng”, “Năm cửa ô đón mừng đoàn quân tiến về”, “Cờ ngày nào tung bay trên phố”... trở thành ước nguyện của nhiều người và 5 năm sau Văn Cao trở thành người dự đoán thần kỳ. Tất cả những gì xảy ra đều ứng với những gì Văn Cao đã sáng tác và linh cảm.
Chỉ tiếc rằng, chính trong ngày các đoàn quân từ chiến khu trở về tiếp quản Thủ đô và ca khúc của ông được vang lên “đường đường chính chính” thì tác giả lại không có mặt để chứng kiến giờ phút thiêng liêng này. Thời điểm đó, nhạc sĩ Văn Cao theo phái đoàn Văn hóa cứu quốc đầu tiên của Việt Nam sang thăm Liên Xô và Trung Quốc.
Nhà báo Tân Linh kể lại trên một tờ báo rằng chính ông đã hỏi Văn Cao làm sao tác giả lại có thể viết trước ngày giải phóng những 5 năm? Nhạc sĩ Văn Cao đã trả lời: “Giấc mơ ngày đất nước hòa bình độc lập ám ảnh tâm trí. Tiến quân ca tôi viết như một khát vọng vùng lên của cả dân tộc, lúc ấy đất nước đang rối ren, thù trong giặc ngoài, cách mạng chưa thành công, giặc đói hoành hành thì ai cũng mơ có ngày dân tộc đứng lên giải phóng. Rồi thì bài Tiến về Hà Nội được viết trong những đêm dài gian khó của kháng chiến, chỉ mơ một ngày toàn thắng để nhân dân hưởng hòa bình độc lập, vợ chồng, cha con, anh em được đoàn tụ, yên vui...”.
Ngày 10/10/1954, Hà Nội được giải phóng và Tiến về Hà Nội gần như trở thành “Quốc ca” cho ngày trọng đại này. Đến nay, hầu như chưa một ca khúc viết về ngày Giải phóng Thủ đô nào vượt qua được Tiến về Hà Nội, một bản hùng ca đầy khí thế, oai hùng, lãng mạn và cả tài tiên đoán của “chàng Trương Chi” Văn Cao.
Quốc Tiệp (Tổng hợp)
