Ngày 28/5, Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ với ba thẩm phán đã tuyên bố rằng Tổng thống Donald Trump không có thẩm quyền hợp pháp để đơn phương áp đặt mức thuế quan theo kiểu "có đi có lại" đối với hàng nhập khẩu từ các nước khác. Phán quyết cho rằng Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) năm 1977 – nền tảng pháp lý mà ông Trump viện dẫn – không cho phép tổng thống tự ý điều chỉnh thuế nhập khẩu quy mô lớn như vậy.
Các thẩm phán nhận định rằng các sắc lệnh thuế quan của ông Trump "vượt quá bất kỳ quyền hạn nào được IEEPA trao cho tổng thống nhằm điều chỉnh việc nhập khẩu thông qua các mức thuế". Họ cũng lưu ý rằng các biện pháp thuế không giải quyết được mối đe dọa mà các sắc lệnh này đưa ra.
Để thực hiện chính sách, chính quyền ông Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp kinh tế quốc gia – một động thái cho phép bỏ qua Quốc hội. Tuy nhiên, tòa án cho rằng không có mối liên hệ rõ ràng giữa tình trạng khẩn cấp được viện dẫn và hành động áp thuế thực tế.
Một điểm then chốt khiến tòa án bác bỏ chính sách của ông Trump là sự thiếu liên hệ hợp lý giữa mục tiêu mà ông đưa ra và biện pháp được áp dụng. Ví dụ, ông Trump từng áp thuế 25% với Canada và Mexico, 10% với Trung Quốc với lý do các nước này không ngăn chặn được tội phạm ma túy.
Tuy nhiên, các thẩm phán cho rằng việc đánh thuế vào hàng hóa hợp pháp không hề giúp các chính phủ nước ngoài “bắt giữ hoặc ngăn chặn” các đối tượng buôn ma túy. Họ viết: “Việc hải quan thu thuế đối với hàng nhập khẩu hợp pháp rõ ràng không liên quan đến nỗ lực của chính phủ nước ngoài trong việc truy bắt tội phạm”.
Điều này khiến lý do áp dụng thuế quan của ông Trump trở nên thiếu thuyết phục về mặt pháp lý, góp phần làm cơ sở cho quyết định hủy bỏ các sắc lệnh.
Quyết định này ảnh hưởng như thế nào đến thị trường và chính quyền ông Trump?
Ngay sau khi phán quyết được công bố, hợp đồng tương lai chỉ số Dow Jones đã tăng hơn 500 điểm, phản ánh sự lạc quan của thị trường khi một rào cản thương mại lớn bị dỡ bỏ. Đây là một cú đánh mạnh vào chính sách thương mại mang tính biểu tượng của ông Trump trong nhiệm kỳ tổng thống.
Tuy nhiên, chính quyền ông Trump không ngồi yên. Ngay trong ngày, họ đã đệ đơn kháng cáo lên Tòa phúc thẩm Liên bang. Phát ngôn viên Nhà Trắng Kush Desai bảo vệ chính sách thuế quan bằng lập luận rằng các nước đối tác thương mại đã đối xử không công bằng với Mỹ, dẫn đến thâm hụt thương mại kéo dài và gây hại cho nền kinh tế quốc gia.
Ông Desai khẳng định: “Các thâm hụt thương mại này đã tạo nên tình trạng khẩn cấp quốc gia, khiến nhiều cộng đồng lao động bị ảnh hưởng nặng nề và làm suy yếu ngành công nghiệp quốc phòng”.
Các bang và doanh nghiệp Mỹ phản ứng ra sao trước chính sách thuế này?
Tổng chưởng lý bang Oregon, ông Dan Rayfield – một trong những nguyên đơn chính của vụ kiện – đã gọi phán quyết là "chiến thắng cho các gia đình lao động, doanh nghiệp nhỏ và người dân Mỹ". Ông cho rằng các mức thuế do ông Trump áp đặt là “trái luật, thiếu cân nhắc và tàn phá kinh tế”.
Vụ kiện được đệ trình bởi 5 doanh nghiệp Mỹ phụ thuộc vào hàng nhập khẩu. Tòa án khẳng định rằng các lệnh thuế quan là "bất hợp pháp với tất cả", không chỉ với các nguyên đơn và yêu cầu hủy bỏ hoàn toàn các sắc lệnh này.
Phán quyết có thể mở ra một cuộc chiến pháp lý kéo dài, có khả năng được đưa lên Tòa án Tối cao Mỹ trong thời gian tới.
Tương lai của chính sách thuế “có đi có lại” sẽ ra sao?
Sau khi tuyên bố thuế quan toàn diện vào ngày 2/4, ông Trump đã tạm dừng trong 90 ngày nhưng vẫn giữ lại mức thuế cơ bản 10% với hầu hết sản phẩm nhập khẩu. Tuy nhiên, với phán quyết mới, các sắc lệnh này đã bị vô hiệu hóa và bị cấm thực thi vĩnh viễn.
Dù Nhà Trắng đã kháng cáo, nhưng khả năng thành công sẽ phụ thuộc vào cách tòa phúc thẩm và thậm chí là Tòa án Tối cao Mỹ đánh giá lại quyền lực tổng thống trong các vấn đề kinh tế khẩn cấp.
Trường hợp này có thể trở thành một án lệ quan trọng, không chỉ với ông Trump mà còn với mọi tổng thống tương lai muốn sử dụng tình trạng khẩn cấp để thúc đẩy chính sách thương mại đơn phương.
Ngọc Linh (Theo CNBC)
