Khung cảnh thành phố Mariupol ở miền nam Ukraine trước xung đột.
|
Trong hơn 3 năm xung đột, Nga và Ukraine đã trải qua nhiều cuộc giao tranh quyết liệt. Trong bối cảnh hai bên bước đầu có những tiến triển nhất định về phía hòa bình, mời bạn đọc cùng điểm lại các chiến dịch hoặc trận đánh có ảnh hưởng lớn nhất trong xung đột, cũng như góp phần định hình thế trận ngày nay ở Ukraine. |
Trận Mariupol, diễn ra từ ngày 24/2 đến ngày 20/5/2022, là một trong những trận đánh ác liệt nhất và mang ý nghĩa quan trọng nhất trong cuộc xung đột Nga – Ukraine. Đây cũng là trận giao tranh hiếm hoi mà Nga bao vây hoàn toàn đối phương, khiến hàng ngàn binh sĩ Ukraine rơi vào cảnh khốn cùng.
Diễn biến chính trận Mariupol
Trận Mariupol bắt đầu ngay sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine. Ngay từ ban đầu, thành phố này đã trở thành mục tiêu chiến lược của Nga do vị trí địa lý quan trọng, nằm trên bờ biển Azov và là cửa ngõ kết nối bán đảo Crimea với đất liền Nga thông qua đất liền Ukraine.
Ngày 25/2, lực lượng Nga tiến vào Mariupol từ phía đông, nhưng bị chặn bởi quân đội Ukraine tại làng Pavlopil. Thị trưởng Mariupol khi đó là Vadym Boychenko tuyên bố 22 xe tăng Nga đã bị phá hủy trong cuộc giao tranh này. Tuy nhiên, cùng ngày, hải quân Nga đã tiến hành một cuộc đổ bộ đường biển ở phía tây Mariupol với sự tham gia của hàng nghìn lính thủy đánh bộ. Chiến thuật gọng kìm, tấn công từ hai hướng của Nga khiến Ukraine phải phân tán binh lực phòng thủ.
Đến ngày 26/2, Nga pháo kích dữ dội vào thành phố, gây thiệt hại nặng nề. Một đoàn xe tăng Nga cố gắng tiến vào thành phố nhưng bị đẩy lùi, với 6 binh sĩ Nga bị bắt.
Trận Mariupol phản ánh sự áp đảo của Nga nhờ vào hỏa lực tầm xa.
Sau những nỗ lực tấn công trực diện bất thành, quân đội Nga chuyển sang chiến thuật bao vây. Đến ngày 2/3, Mariupol bị bao vây hoàn toàn.
Ông Boychenko thông báo thành phố đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nước sạch nghiêm trọng. Các cuộc pháo kích trên diện rộng của Nga dẫn tới sự tàn phá đáng kể. Tình hình ngày càng tồi tệ khi điện, gas và internet bị cắt đứt.
Ngày 4/3, ông Boychenko kêu gọi thiết lập hành lang nhân đạo để sơ tán thường dân và yêu cầu viện binh từ Ukraine. Một lệnh ngừng bắn tạm thời đã được đề xuất, nhưng việc sơ tán gặp nhiều khó khăn do hai bên bất đồng trong việc thực thi.
Dù vậy, ước tính hàng trăm ngàn người đã được sơ tán qua nhiều đợt. Thành phố ban đầu có số dân 425.000 người nhưng chỉ còn khoảng 100.000 người bám trụ.
Nỗ lực tiếp tế và sơ tán binh lính của Ukraine
Trong suốt cuộc bao vây của Nga, quân đội Ukraine đã thực hiện nhiều nỗ lực tiếp tế và sơ tán binh lính. Ngày 21/3, Bộ Tổng tham mưu Ukraine mở chiến dịch "hành lang không gian", huy động trực thăng Mi-8 bay vào nhà máy thép Azovstal để tiếp tế vũ khí và sơ tán thương binh. Tuy nhiên, chiến dịch này diễn ra không hề suôn sẻ khi hai trực thăng ngay từ đầu đã bị bắn hạ, khiến 23 người thiệt mạng.
Theo Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy, 90% phi công tham gia các chuyến bay tiếp tế và sơ tán đã hi sinh do trực thăng trúng tên lửa phòng không Nga. Mặc dù vậy, Ukraine vẫn kiên trì thực hiện các chuyến bay, với tổng cộng 15 trực thăng và 45 phi hành đoàn tham gia gần 30 chuyến bay trong khoảng thời gian từ 21/3 – 11/5.
Quân đội Ukraine thực hiện các cuộc sơ tán và tiếp tế ở Mariupol bằng trực thăng Mi-8.
Ngày 23/3, chính quyền địa phương, bao gồm thị trưởng Boychenko, đã rời khỏi thành phố do tình hình ngày càng tồi tệ và công việc sơ tán dân thường đã hoàn tất. Đến ngày 27/3, ông Boychenko tuyên bố Mariupol vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Ukraine nhưng thực tế là lực lượng Nga đã tiến sâu vào trung tâm thành phố.
Nga ném bom rải thảm, Ukraine cố thủ ở nhà máy thép Azovstal
Chiến thuật chính của Nga trong trận Mariupol là sử dụng hỏa lực mạnh nhằm làm suy yếu ý chí kháng cự của Ukraine. Ngày 15/4, lực lượng không quân vũ trụ Nga bắt đầu sử dụng oanh tạc cơ chiến lược Tu-22M3 để ném bom rải thảm các mục tiêu cố thủ của Ukraine. Nhà máy thép Azovstal, nơi được coi là "pháo đài trong lòng thành phố", trở thành mục tiêu chính.
Hàng tấn bom được các oanh tạc cơ Tu-22M3 của Nga ném xuống nhà máy thép Azovstal. Đến ngày 18/4, 95% các cứ điểm phòng thủ ở nhà máy đã bị phá hủy nhưng lực lượng Ukraine vẫn từ chối đầu hàng, khước từ tối hậu thư của Nga.
Xe tăng Nga khai hỏa gần nhà máy thép Azovstal ở thành phố Mariupol.
Trong nhiều tuần sau đó, Nga vẫn tiếp tục ném bom dữ dội, buộc các binh sĩ Ukraine phải rút về trú ẩn ở các hầm ngầm kiên cố bên dưới lòng đất thuộc nhà máy thép Azovstal. Chỉ riêng đêm 27 và rạng sáng 28/4, hơn 50 cuộc không kích được ghi nhận nhắm vào nhà máy.
Đến ngày 8/5, chỉ huy lữ đoàn hải quân Ukraine tại Azovstal, Serhiy Volynskyi gửi thông điệp kêu cứu: "Chúng tôi như đang sống trong một chương trình truyền hình thực tế địa ngục, nơi binh sĩ chiến đấu giành giật sự sống”.
Ngày 20/5, những binh sĩ Ukraine cuối cùng tại Azovstal đầu hàng. Nga tuyên bố kiểm soát hoàn toàn nhà máy và Mariupol. Theo Bộ Quốc phòng Nga, nhiều sĩ quan cấp cao Ukraine bị bắt bao gồm trung tá Prokopenko, thiếu tá Volynskyi và đại úy Palamar.
Lý do Nga thắng lợi ở Mariupol
Sự thành công của Nga tại Mariupol có thể được giải thích bởi nhiều yếu tố. Thứ nhất, Nga có ưu thế vượt trội về hỏa lực, với việc sử dụng pháo binh, tên lửa và máy bay ném bom để tấn công từ xa. Ở giai đoạn đầu xung đột, khi chưa nhận được viện trợ đáng kể từ phương Tây, Ukraine thiếu các hệ thống phòng không và vũ khí tầm xa chính xác để có thể ngăn chặn các cuộc tấn công này.
Thứ hai, Nga áp dụng chiến thuật "bình địa", phá hủy cơ sở hạ tầng quan trọng và gây thiệt hại lớn cho thành phố. Chiến thuật này, dưới sự chỉ huy của tướng Alexander Dvornikov, đã làm suy yếu đáng kể năng lực kháng cự của quân đội Ukraine.
Ngày 10/4/2022, tướng Dvornikov được giao toàn quyền chỉ huy các hoạt động quân sự trong chiến dịch quân sự ở Ukraine. Trước khi ông được bổ nhiệm, quân đội Nga không có một tư lệnh nắm toàn quyền chỉ huy chiến dịch. Tướng Dvornikov nắm vai trò chỉ huy cho đến khi bị thay thế bằng tướng không quân Sergey Surovikin vào tháng 10/2022.
Hình ảnh hiếm hoi cho thấy binh sĩ Ukraine ẩn nấu dưới hầm ngầm ở Mariupol trước khi đầu hàng quân đội Nga.
Trước khi chỉ huy trận Mariupol, tướng Dvornikov từng tham gia chiến đấu ở Syria, đóng vai trò quan trọng giúp quân đội Syria đẩy lùi phe nổi dậy ở thành trì Aleppo. Hỏa lực của Nga khi đó cũng đã khiến phe nổi dậy phải rút khỏi thành phố lớn thứ hai của Syria vào năm 2016.
Cuối cùng, Nga có lực lượng chiến đấu đông đảo hơn, với khoảng 14.000 binh sĩ tham gia bao vây Mariupol, so với 8.000 quân phòng thủ của Ukraine. Sự chênh lệch về quân số và hỏa lực đã giúp Nga giành được lợi thế quyết định.
Kết thúc giao tranh, Nga tuyên bố hạ gần 5.000 binh sĩ Ukraine. Số lượng binh sĩ Ukraine thiệt mạng ở nhà máy thép Azovstal ước tính vào khoảng 758.
Trong khi đó, Ukraine ước tính Nga tổn thất 6.500 quân, trong đó Lữ đoàn Hải quân đánh bộ số 810 được cho là chịu tổn thất nặng nề vì các hoạt động đổ bộ từ biển Azov.
Tổng cộng Nga tuyên bố bắt sống hơn 3.000 binh sĩ Ukraine, trong đó khoảng 700 là thành viên tiểu đoàn Azov - những người được cho là mang tư tưởng cực đoan.
Có thể nói, nhanh chóng kiểm soát thành phố Mariupol ở giai đoạn đầu xung đột giúp Nga nhanh chóng mở rộng sự hiện diện ở miền nam Ukraine và xác lập cục diện giao tranh cho đến nay. Kiev từng mở chiến dịch phản công quy mô lớn giai đoạn mùa hè năm 2023 nhưng thực tế chưa bao giờ có thể tiếp cận Mariupol.
____________________________
Trong phần lớn giai đoạn của cuộc xung đột, Ukraine tỏ ra lép vế hơn so với Nga. Nhưng họ cũng tạo được ột cuộc phản công dẫn đến thay đổi quan trọng về lãnh thổ kiểm soát cho đến ngày nay. Mời độc giả cùng nhìn lại cuộc phản công thành công nhất của quân đội Ukraine trong bài kỳ 2, xuất bản tối ngày 24/8.
Đăng Nguyễn - Tổng hợp
