Cảng nằm trên trục hành lang kinh tế Đông – Tây (EWEC), tiếp giáp với cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, cách Viêng Chăn (Lào) chỉ ~400 km – ngắn hơn so với tuyến Lào – Thái – Singapore.
1. Liên kết vùng nội địa (Bắc Trung Bộ – Bắc Lào)
Cảng Vũng Áng giữ vai trò hạt nhân logistics tại trung tâm vùng Bắc Trung Bộ, hội tụ các điều kiện để phát triển thành trung tâm hậu cần cửa ngõ biển phục vụ vùng nguyên liệu công – nông nghiệp và công nghiệp nặng trong khu vực. Các thế mạnh bao gồm:
a) Cửa ngõ biển duy nhất của vùng kết nối hành lang Lào – Việt
- Kết nối trực tiếp với QL8A (Cửa khẩu Cầu Treo), nối Lào và miền Tây Nghệ An, hình thành hành lang thương mại Lào – Hà Tĩnh – biển Đông.
- Đóng vai trò "biển hóa" vùng Tây Nghệ An và Bắc Lào – những khu vực giàu tài nguyên khoáng sản, gỗ, nông sản.
- Là cửa ngõ xuất nhập khẩu cho nhiều khu công nghiệp như: KKT Vũng Áng, CCN Hương Sơn, KCN VSIP Nghệ An, KCN Tân Kỳ, và các CCN ở Quảng Bình.
b) Hạ tầng giao thông nội vùng thuận lợi
- Trục Bắc Nam (QL1, đường sắt, cao tốc Bắc – Nam đang xây dựng) và trục Đông Tây (QL8, QL12) tạo thành hệ thống "xương cá" kết nối logistics.
- Gần các khu đô thị đang phát triển như TP. Vinh, thị xã Kỳ Anh, TP. Đồng Hới – cung ứng nguồn lao động kỹ thuật và trung tâm điều phối hàng hóa.
c) Thế mạnh nguồn hàng nội địa
-Xuất khẩu: than, quặng sắt, thép (Formosa), xi măng, clinker, nông sản (cam, chè, lúa gạo miền Tây Nghệ An, Hà Tĩnh).
- Nhập khẩu: nguyên vật liệu sản xuất, xăng dầu, hàng tiêu dùng, thiết bị máy móc phục vụ công trình hạ tầng miền núi.
d) Tiềm năng phát triển Logistics nội vùng
- Dễ dàng xây dựng ICD (Cảng cạn) nội vùng tại Đức Thọ, Hương Sơn (Hà Tĩnh), Đô Lương (Nghệ An), nhờ vị trí gần QL8/QL15 và giá đất thấp.
- Có thể phát triển các khu logistics vệ tinh gắn với các CCN địa phương, hỗ trợ phân phối hàng hóa từ cảng ra vùng sâu vùng xa. • Tuyến Viêng Chăn – Cầu Treo – Vũng Áng ngắn hơn 300–500 km so với Viêng Chăn – Bangkok – cảng Laem Chabang.
- Chi phí vận chuyển giảm 20–30% khi sử dụng cảng Vũng Áng thay vì các cảng Thái Lan hoặc TP.HCM.
e) Trung tâm trong chuỗi vận tải đa phương thức
- Cảng kết nối trực tiếp với các hành lang vận tải:
- Hành lang EWEC (Đông – Tây): Mawlamyine – Mukdahan – Savannakhet – Vũng Áng.
- Hành lang Bắc Nam (NS-EW): Vũng Áng – Hà Nội – Côn Minh (Trung Quốc).
- Dễ dàng kết nối với hệ thống cảng ASEAN: Singapore – Klang – Tanjung Priok.
f) Tiềm năng logistics liên vận Việt – Lào – Thái
- Đề xuất thành lập ICD Lào tại Viêng Chăn, với tuyến vận tải khép kín sang Vũng Áng.
- Hợp tác phát triển chuỗi kho lạnh xuất khẩu nông sản từ Lào qua Vũng Áng ra Nhật Bản – Hàn Quốc.
2. Liên kết quốc tế (Lào – Thái Lan – ASEAN – Đông Á)
a) Cửa ngõ biển ngắn nhất cho Lào và Đông Bắc Thái Lan
- So với tuyến biển qua Bangkok, hành trình Viêng Chăn – Vũng Áng ngắn hơn 300–500 km, tiết kiệm 2–3 ngày vận chuyển và 20–30% chi phí logistics.
- Tuyến QL8 và cửa khẩu quốc tế Cầu Treo được đánh giá là hành lang giao thương chiến lược giúp Lào vươn ra biển Đông.
b) Trung tâm kết nối chuỗi cung ứng xuyên biên giới (CBL – Cross Border Logistics)
Cảng Vũng Áng có thể trở thành điểm đầu chuỗi cung ứng:
- Lào: khoáng sản, gỗ, nông sản → Vũng Áng → Đông Á (Hàn, Nhật, Trung Quốc).
- Thái Lan – Lào – Việt: liên vận đường bộ – đường thủy – đường biển thông suốt.
- Có thể tích hợp vận chuyển hàng lạnh (nông sản, thực phẩm) với logistics hiện đại.
c) Vai trò trong mạng lưới cảng quốc tế và cảng trung chuyển
- Kết nối với cụm cảng Singapore – Malaysia: tiếp nhận tàu feeder nhỏ, luân chuyển hàng qua cảng trung chuyển (Singapore, Tanjung Pelepas).
- Tiềm năng trở thành cảng trung chuyển hàng hóa của Lào: nếu phát triển ICD tại Viêng Chăn hoặc Savannakhet và hành lang container hóa.
d) Đề xuất mở tuyến vận tải container xuyên biên giới Việt – Lào – ASEAN
- Thành lập liên danh logistics ba bên (Việt – Lào – Thái).
- Phát triển mô hình Free Trade Zone Logistics tại cảng kết hợp với trung tâm thương mại Lào tại Hà Tĩnh hoặc TP. Vinh.
3. Giải pháp thực hiện
a. Xây dựng cụm cảng – logistics – ICD đồng bộ: triển khai mô hình cảng đa chức năng, tích hợp logistics kho ngoại quan, depot container.
b. Đầu tư theo hình thức PPP hoặc BOT cải tiến: Huy động nguồn vốn xã hội hóa, ưu tiên nhà đầu tư chiến lược từ Singapore, Hàn Quốc, Lào.
c. Thúc đẩy hợp tác quốc tế 3 bên (Việt – Lào – Thái):
- Gỡ rào cản thể chế về vận tải liên quốc gia.
- Ký hiệp định vận tải liên vận toàn tuyến Lào – Vũng Áng.
d. Ứng dụng AI và dữ liệu lớn vào điều hành cảng và dự báo nhu cầu vận tải:
- Tối ưu hóa điều độ tàu, dự báo dòng hàng container.
- Tạo trung tâm dữ liệu vận tải hàng hóa Bắc Trung Bộ.
e. Phát triển bền vững gắn với môi trường và sinh kế địa phương:
- Bảo tồn biển Vũng Áng, trồng rừng chắn sóng, xây dựng quỹ an sinh xã hội.
Tác giả: Viện trưởng Nguyễn Thái Bình –Viện Ứng dụng Công nghệ AI và Thương mại số
