Ai được Trợ giúp pháp lý miễn phí? Làm sao để được trợ giúp?

Đối tượng được thụ hưởng theo Luật hiện hành?

Trợ giúp pháp lý (TGPL) là dịch vụ pháp lý miễn phí được nhà nước bảo đảm cho một số nhóm đối tượng theo quy định. Trong đời sống không phải ai cũng có điều kiện mời luật sư hay am hiểu pháp luật để tự bảo vệ mình khi gặp vấn đề pháp lý, hoặc vướng vào tố tụng. Chính vì vậy, TGPL ra đời như một cơ chế bảo vệ công lý, giúp người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế để không bị bỏ lại phía sau.

Luật TGPL năm 2017 xác định khá rõ ràng về những trường hợp được thụ hưởng là công dân Việt Nam với 14 nhóm đối tượng được trợ giúp pháp lý miễn phí gồm: Người có công với cách mạng; Người thuộc hộ nghèo; Trẻ em; Người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; Người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi; Người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo;

Tiếp theo là, cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ có khó khăn về tài chính; Người nhiễm chất độc da cam có khó khăn về tài chính; c) Người cao tuổi có khó khăn về tài chính; Người khuyết tật có khó khăn về tài chính;

Cùng với đó là người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự có khó khăn về tài chính; Nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình có khó khăn về tài chính; Nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người có khó khăn về tài chính; Người nhiễm HIV có khó khăn về tài chính.

Tất cả những nhóm đối tượng này đều có điểm chung: Họ đang phải đối diện với những biến cố hoặc nguy cơ tác động nặng nề đến đời sống, tinh thần và quyền công dân. TGPL vì thế không chỉ giải quyết thủ tục pháp lý mà nhiều khi còn là điểm tựa tinh thần giúp họ vượt qua khủng hoảng.

Do đó, người thụ hưởng TGPL không phải trả bất kỳ một khoản lệ phí nào. Chi phí cho người thực hiện trợ giúp pháp lý do nhà nước chịu.

Nhìn lại hành trình 8 năm thực thi Luật TGPL 2017, có thể thấy chính sách này đã phát huy hiệu quả rõ rệt. Hàng trăm nghìn vụ việc được tư vấn, hàng chục nghìn vụ việc tố tụng được tham gia miễn phí mỗi năm. TGPL đã thực sự góp phần thu hẹp khoảng cách công lý, đưa pháp luật đến gần nhân dân, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa và vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Đề xuất mở rộng "cánh cửa" tiếp cận công lý

Gần đây, Bộ Tư pháp đang lấy ý kiến rộng rãi để xây dựng dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật TGPL 2017. Một trong những điểm mới đáng chú ý là đề xuất mở rộng thêm nhóm đối tượng được thụ hưởng TGPL để phù hợp với bối cảnh xã hội đã có nhiều thay đổi.

Theo định hướng sửa đổi, một số nhóm yếu thế mới sẽ được xem xét đưa vào diện được TGPL miễn phí. Cụ thể, "người khuyết tật (bỏ điều kiện có khó khăn về tài chính) bởi, người họ có những khiếm khuyết nhất định về thể chất, trí tuệ hoặc tâm thần nên thường gặp khó khăn trong các lĩnh vực của đời sống xã hội cũng như khi tiếp cận và sử dụng các dịch vụ xã hội, trong đó có dịch vụ pháp lý.

Tiếp theo là "cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ" (bỏ điều kiện có khó khăn về tài chính so với Luật hiện hành).

Đặc biệt, Dự thảo Luật còn bổ sung diện "người nước ngoài được trợ giúp pháp lý theo quy định tại điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên" để thực hiện các Điều ước quốc tế mà Việt Nam đã và sẽ ký kết, tham gia; đồng thời bổ sung đối tượng theo các luật mới như Luật Phòng, chống mua bán người và Luật Tư pháp người chưa thành niên…

Sự mở rộng này phản ánh nhu cầu thực tiễn khi các nhóm nêu trên thường gặp khó khăn trong việc tự bảo vệ mình trước các hành vi vi phạm pháp luật hoặc khi bị xâm phạm quyền lợi chính đáng.

Sự thay đổi về chính sách, nếu được thông qua, sẽ mở ra một bước tiến mới cho hoạt động TGPL. Tinh thân "Không để ai bị bỏ lại phía sau" xuyên suốt của an sinh xã hội sẽ được hiện thực hóa mạnh mẽ hơn trong lĩnh vực pháp lý, đưa công lý đến gần hơn với mọi tầng lớp trong xã hội.

Làm sao để được trợ giúp pháp lý miễn phí?

Để tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý (TGPL), người dân không phải trải qua những thủ tục phức tạp như nhiều người vẫn lầm tưởng.

Trên thực tế, Luật Trợ giúp pháp lý quy định rất rõ ràng và minh bạch: Chỉ cần thuộc một trong các nhóm đối tượng được hỗ trợ miễn phí, người dân có thể liên hệ trực tiếp với các cơ quan TGPL để được tư vấn hoặc bảo vệ quyền lợi hoàn toàn không mất phí.

Điều quan trọng đầu tiên là người dân cần có giấy tờ chứng minh mình thuộc nhóm đối tượng được TGPL theo luật. Chẳng hạn, hộ nghèo chỉ cần giấy chứng nhận hộ nghèo; người có công với cách mạng xuất trình giấy tờ liên quan.

Khi đã đảm bảo điều kiện, người dân có thể tiếp cận TGPL theo nhiều cách linh hoạt. Phổ biến nhất là đến Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tại địa phương hoặc các Chi nhánh TGPL tại địa phương.

Trong những vụ việc phức tạp cần người bào chữa, người dân được quyền đề nghị CQĐT, VKS hoặc Tòa án chỉ định trợ giúp pháp lý cho mình. Cơ quan tố tụng có trách nhiệm chuyển yêu cầu này đến Trung tâm TGPL. Nhiều trường hợp, ngay khi tiếp nhận hồ sơ khởi tố, cơ quan tố tụng đã chủ động thông báo để bảo đảm quyền của người thuộc diện được TGPL.

Ngoài hình thức trực tiếp, người dân còn có thể gọi điện qua đường dây nóng của Trung tâm TGPL nhà nước tại các tỉnh/thành (số điện thoại của các Trung tâm TGPL nhà nước đều được công khai, đầy đủ và dễ dàng tìm kiếm trên mạng internet) hoặc nhờ UBND xã, hội đoàn thể hướng dẫn. Dù tiếp cận bằng cách nào, người dân đều được giải thích quyền lợi, quy trình tiếp nhận và được bảo đảm bí mật thông tin theo đúng Luật TGPL.