Quần thể Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du rộng hơn 28.000m², nằm ở xã Tiên Điền, tỉnh Hà Tĩnh, là nơi hương khói tổ tiên dòng họ Nguyễn Tiên Điền - quê hương Đại thi hào Nguyễn Du.
Nằm trong không gian ấy, 2 cây cổ thụ: cây Muỗm và cây Nóng, được xem như một phần của di sản, tồn tại bền bỉ cùng thời gian. Đã hơn 3 thế kỷ trôi qua, những cây cổ thụ này vẫn trụ vững, tỏa bóng một góc khu lưu niệm.
Theo ghi chép, những cây cổ thụ này này được trồng từ đầu thế kỷ XVIII bởi cụ Nguyễn Quỳnh (ông nội Đại thi hào Nguyễn Du). Trước đó, cụ từng trồng 3 cây gồm: Muỗm, Nóng và Rói.
Tuy nhiên, trong một trận bão lớn những năm 1970 - 1980, cây Rói bị quật đổ hoàn toàn. Các cây còn lại là cây Muỗm và cây Nóng vẫn đứng vững, tiếp tục phát triển, ra hoa, kết trái mỗi năm.
Hiện nay, cả 2 đều được chăm sóc đặc biệt, được xem như “di tích sống” trong quần thể tưởng niệm Nguyễn Du. Đối với nhiều du khách, việc được tận mắt nhìn 2 cây Nóng và Muỗm không chỉ là một trải nghiệm thú vị mà còn là khoảnh khắc chạm vào lớp trầm tích của lịch sử.
Trải qua hơn 3 thế kỷ, thân cây Muỗm và cây Nóng vẫn vững chãi, tán cây to xòe rộng, cành lá sum suê, rễ buông dài bám sâu vào lòng đất, tạo nên vẻ uy nghi, bền bỉ.
Người dân Tiên Điền tin rằng, hai cây cổ thụ như những “linh vật” trấn giữ, che chở cho mảnh đất thiêng, nơi lưu giữ cốt cách của một dòng tộc danh giá. Sức sống mãnh liệt của cây, sự kiên cường trước mưa nắng thời gian, như phản chiếu tinh thần bất khuất, sự trường tồn của văn chương Nguyễn Du, đặc biệt là "Truyện Kiều" – tác phẩm đã đi qua bao thế kỷ.
Bà Đặng Thị Thanh, Trưởng thôn Hồng Lam, xã Tiên Điền, cho biết, những cây cổ thụ này là niềm tự hào chung, là sợi dây kết nối người dân chúng tôi với quá khứ vẻ vang của dòng họ Nguyễn và của Đại thi hào Nguyễn Du. Đó là một sự tôn trọng tự nhiên, tự phát từ trong tâm thức.
“Bà con trong thôn thường xuyên hỗ trợ Ban quản lý di tích trong việc vệ sinh, bảo vệ khu vực gốc rễ, đảm bảo không có bất kỳ hành động xâm phạm nào. Chúng tôi giáo dục con cháu từ nhỏ cũng phải ý thức được giá trị lịch sử của cây để gìn giữ, phát huy”, bà Thanh nói.
Tại Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du, 2 cây cổ thụ này được chăm sóc rất cẩn thận, theo quy trình nghiêm ngặt của việc bảo tồn cây di sản. Ban quản lý thường xuyên theo dõi tình trạng sinh trưởng, chống mối mọt, gia cố gốc và cắt tỉa cành cho cây Muỗm và cây Nóng để giảm nguy cơ gãy đổ trong mùa mưa bão; phối hợp với các đơn vị trong và ngoài nước tìm thêm những biện pháp bảo tồn cảnh quan, gìn giữ một phần hồn cốt của khu di tích.
Bà Trần Thị Vinh, Phó Trưởng ban phụ trách Ban quản lý Di tích Quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du, cho biết: "Các cây cổ thụ vẫn đứng đó, ngày qua ngày, là một phần hồn cốt của khu di tích, gắn liền với thân thế và sự nghiệp của Đại thi hào Nguyễn Du".
