Với doanh thu khoảng 2,4 tỷ USD trong năm 2021 và tốc độ tăng trưởng bình quân đạt khoảng 30-35% mỗi năm trong giai đoạn từ 2015 đến nay, thị trường gọi xe trực tuyến tại Việt Nam được ví như “miếng bánh” hấp dẫn các nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Thế nhưng, nghề lái xe công nghệ lại không còn là nghề đem lại thu nhập cao, và có những đãi ngộ tương xứng với sức lao động.
Chỉ cần vài giấy tờ cơ bản, thủ tục đơn giản, tự chủ thời gian, nhiều lao động hiện nay lựa chọn làm “đối tác” cho các hãng xe công nghệ.
Ngày nào cũng vậy, Minh Quân (sinh năm 2000, Hà Nội) lái xe cho hãng Shopee food cũng bắt đầu công việc từ sớm và kết thúc sau 10 tiếng chạy xe.
“Nếu tính cả thời gian ăn uống, nghỉ ngơi chắc phải hơn, vì nhiều hôm trời nắng người và xe khó có thể chạy liên tục trên đường”, Minh Quân bày tỏ.
Người lái xe này cho biết, nếu đi làm chăm chỉ, không nghỉ buổi nào mức thu nhập sẽ được 10 – 15 triệu/tháng. Nhưng để đạt được mức này thì mỗi ngày phải chạy xe ít nhất 10 tiếng và có lượng đơn liên tục. Còn những ngày ít khách sẽ không được mức lương như vậy.
Các lái xe không mấy quan tâm đến vấn đề bảo hiểm xã hội
Sau khi được hoạt động trở lại, giá xăng tăng, tuy nhiên các chế độ thưởng vẫn giữ nguyên, tùy từng ứng dụng sẽ có các gói đổ xăng khoảng 20.000 đồng/lần, và cũng không có những hỗ trợ gì thêm.
Khi đồng ý trở thành đối tác, người lao động chỉ ký các điều khoản sử dụng, không có hợp đồng, bảng lương.
Trước việc bản thân không có những chế độ cơ bản, anh Quân cũng không quá lo lắng: “Trong quá trình di chuyển sẽ có bảo hiểm nếu xảy ra tai nạn, các loại bảo hiểm khác sẽ phải tự túc. Nhưng tôi có thể tự mua ngoài và có chọn lựa được những bảo hiểm có hỗ trợ tốt hơn”.
Mặc dù biết không được hưởng những đãi ngộ theo quy định, mức lương không tương xứng, nhưng lái xe vẫn chọn vì tính linh động về thời gian, có thể tranh thủ làm nhiều việc một lúc.
Bị dừng tài khoản nếu vi phạm
Không phải chịu cảnh nắng mưa, nhưng các tài xế công nghệ cũng có những nỗi lo riêng, anh Xuân Thanh, lái xe hãng Bee cho biết: “Mỗi xe sẽ phải đóng về công ty khoảng 30% tiền phí, có những ứng dụng lên đến 33 - 34%, trừ thêm tiền đổ xăng, hao mòn xe, tiền lương hàng tháng cũng không còn nhiều. Chưa kể, một số người mua xe trả góp sẽ rất áp lực trả nợ và gần như là không có ngày nghỉ”.
Cũng giống như các lái xe công nghệ, anh Thanh không có hợp đồng lao động, bắt đầu công việc bằng bản cam kết giữa hai bên “Nếu có hợp đồng lao động thì tốt quá, vì sẽ có thêm nhiều chế độ, được hỗ trợ đóng bảo hiểm khi đau ốm sẽ bớt đi nhiều chi phí”, anh Thanh bày tỏ.
Tuy xăng đắt, chế độ hiện nay không còn cao, lượng khánh trung bình một ngày được 20 chuyến nhưng nếu các lái xe hủy chuyến quá nhiều sẽ ngay lập tức bị khóa tài khoản, thậm chí là không được hoạt động nếu vi phạm các quy định chủ doanh nghiệp đưa ra.
Vẫn có nhiều lỗ hổng trong các quy định liên quan đến quan hệ lao động
Theo khảo sát của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam cả nước có khoảng 200.000 lái xe công nghệ (mô tô, ô tô) cung cấp dịch vụ chở người hoặc vận chuyển thức ăn, hàng hóa được điều hành trên nền tảng công nghệ.
Hầu hết, những người lao động theo ngành nghề này đang làm việc với điều kiện bất lợi, thời gian làm việc trung bình 10 - 12 tiếng/ngày nhưng không hưởng tiền làm thêm, nghỉ không lương, không được đảm bảo về bảo hiểm.
Mặc dù vây, phần lớn họ không chú ý tới việc tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, đặc biệt là nhóm lái xe ít tuổi, thâm niên lái xe thấp, chỉ có 42% đã được nghe đến các chế độ an sinh xã hội và 67% không rõ gồm những chế độ gì.
Nguyên nhân có lỗ hổng là bởi việc nhận diện của các quan hệ lao động mới, đơn cử như giữa các công ty đang cung cấp dịch vụ nền tảng, ứng dụng sàn giao dịch thương mại điện tử - lái xe công nghệ (Grap, Be, Beamin, Go Việt, Aha…) và lái xe là không dễ. Bởi nhóm quan hệ này chưa đảm bảo đầy đủ các yếu tố được nêu trong quan hệ lao động, vốn được quy định trong Bộ luật Lao động năm 2019.
Cả nước có khoảng 50 triệu lao động trong độ tuổi, số tham gia BHXH chỉ gần 16,6 triệu (chiếm 37%), trong đó BHXH bắt buộc khoảng 15,3 triệu người và 1,3 triệu lao động đóng BHXH tự nguyện. Còn hơn 32 triệu lao động khu vực phi chính thức chưa nằm trong hệ thống an sinh.
