Nâng cao hiệu quả phòng, chống thiên tai trong hệ thống chính quyền hai cấp

Sáng 12/8, Diễn đàn "Phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm trong vận hành chính quyền hai cấp" nhằm chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp và thúc đẩy sự phối hợp đa ngành trong công tác phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống chính quyền chuyển sang mô hình hai cấp từ ngày 1/7/2025.

Duy trì năng lực ứng phó trong hệ thống chính quyền hai cấp

Phát biểu tại sự kiện, ông Cao Đức Phát - Nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai cho biết, hằng năm, nước ta phải đối mặt với nhiều loại thiên tai, gây thiệt hại lớn về người và tài sản.

"Do đó, công tác phòng, chống thiên tai luôn được quan tâm, triển khai thường xuyên. Trong đó, khâu dự phòng giữ vai trò then chốt, bao gồm chuẩn bị về tổ chức, nhân lực, phương tiện, nguồn lực cũng như cơ chế, chính sách", ông Phát nói.

Việc chuyển sang hệ thống chính quyền hai cấp đặt ra nhiều vấn đề cần sớm làm rõ và điều chỉnh để bảo đảm duy trì năng lực ứng phó với thiên tai, đặc biệt ở các nội dung như hệ thống chỉ đạo (đầu mối, thẩm quyền, kênh liên lạc), kế hoạch ứng phó, lực lượng tại chỗ, vật tư dự phòng, cùng cơ chế, chính sách và hệ thống pháp luật.

Song song với đó, ông Phát khẳng định cần tiếp tục nâng cao năng lực ứng phó để đáp ứng yêu cầu phòng, chống thiên tai vốn ngày càng khốc liệt hơn do tác động của biến đổi khí hậu và các yếu tố cực đoan khác.

Ông Nguyễn Xuân Tùng - Đại diện Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai nhấn mạnh: "Các hoạt động phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả được triển khai đồng bộ từ Trung ương tới địa phương".

Theo đó, UBND cấp xã hiện được trao thêm nhiều thẩm quyền như xây dựng, tu bổ công trình phòng, chống thiên tai; tiếp nhận, phân bổ nguồn lực cứu trợ; thẩm định hỗ trợ khắc phục sản xuất nông nghiệp. Cấp xã cũng được bổ sung nhiệm vụ mới, gồm tổ chức cưỡng chế sơ tán, bố trí chỗ ở cho hộ dân di dời, và quản lý quỹ phòng, chống thiên tai.

Cơ cấu tổ chức chỉ đạo cũng thay đổi, Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn được hợp nhất thành Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự các cấp, do Thủ tướng Chính phủ làm Trưởng ban. Ở cấp xã, nhiệm vụ tham mưu được giao cho Phòng Kinh tế hoặc Phòng Kinh tế - Hạ tầng đô thị, giúp nâng cao năng lực điều hành và ứng phó.

Theo ông Tùng, những điều chỉnh này nhằm tăng tính chủ động, rút ngắn thời gian phản ứng và nâng cao hiệu quả ứng phó trước thiên tai ngày càng cực đoan, bất thường.

Ứng dụng công nghệ trong nâng cao cảnh báo

Song song với cải tổ tổ chức và tăng quyền cho địa phương, việc ứng dụng công nghệ cảnh báo cũng được xem là một mũi nhọn trong nâng cao năng lực ứng phó.

Tại sự kiện, ông Nguyễn Xuân Hiển - Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết, Việt Nam liên tục đối mặt với nhiều vụ lũ quét, sạt lở nghiêm trọng, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

Nguyên nhân chính đến từ mưa lớn tập trung trong thời gian ngắn, cùng tác động của phát triển kinh tế - xã hội làm thay đổi địa hình, địa chất, gia tăng nguy cơ sạt lở. "Tính chất phức tạp của các quá trình thủy văn, địa chất và khí tượng cũng khiến việc dự báo, cảnh báo rất khó khăn", ông nhấn mạnh.

Hiện, Trung tâm đã xây dựng hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở dựa trên công nghệ tiên tiến: hơn 4.000 trạm đo mưa tự động; mô hình dự báo mưa độ phân giải cao (3km, 1km); dữ liệu từ radar, vệ tinh; cùng các chỉ số cảnh báo nguy cơ. Thông tin được cập nhật liên tục từ các điểm yếu và sự cố từng xảy ra.

Tuy nhiên, khó khăn lớn là thông tin cảnh báo nhanh đến chính quyền và người dân, đặc biệt khi chuyển sang mô hình chính quyền 2 cấp; đồng thời, việc tuyên truyền kỹ năng ứng phó phù hợp với từng cấp độ cảnh báo vẫn còn hạn chế.

Để khắc phục, ông Hiển kiến nghị tăng cường truyền thông, phối hợp chặt chẽ giữa Trung ương, địa phương, xây dựng quy trình ứng phó rõ ràng; đồng thời nâng cấp công nghệ, tích hợp trí tuệ nhân tạo, mở rộng cơ sở dữ liệu và khảo sát kỹ hơn các vùng nguy cơ cao. "Mục tiêu cuối cùng là bảo vệ tính mạng, tài sản của người dân", ông Hiển khẳng định.

Tại sự kiện, ông Bùi Xuân Diệu - Phó Giám đốc Sở NN&MT tỉnh Ninh Bình cho biết: "Ninh Bình thường xuyên chịu ảnh hưởng của hầu hết các loại hình thiên tai, đặc biệt là bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn, lũ, hạn hán, xâm nhập mặn và cháy rừng. Vì vậy, công tác phòng chống thiên tai luôn được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, quan trọng hàng đầu; cần được triển khai đồng bộ, kịp thời với tinh thần chủ động, không để bị động, bất ngờ".

Theo ông Diệu, trong quá trình thực hiện, địa phương gặp không ít khó khăn. "Ở cấp xã, sau sáp nhập, nhiều cán bộ phải kiêm nhiệm thêm nhiệm vụ mới, nhất là trong lĩnh vực phòng chống thiên tai, nhưng do thiếu kinh nghiệm, chuyên môn và không phải cán bộ chuyên trách, nên còn gặp nhiều khó khăn trong đảm nhận thêm các nhiệm vụ mới", Phó Giám đốc Sở NN&MT tỉnh Ninh Bình thẳng thắn nhìn nhận.

Bên cạnh đó, chưa có quy chế phối hợp giữa các Ban Chỉ huy quân sự xã, khiến ứng phó sự cố liên xã, liên khu vực còn lúng túng. Công tác chuẩn bị vật tư, trang thiết bị, nhu yếu phẩm ở một số nơi chưa đảm bảo theo phương châm "4 tại chỗ"; phương án, kế hoạch phòng chống thiên tai vẫn còn chung chung, chưa sát thực tế.

Ngoài ra, khả năng chống chịu của hạ tầng, đặc biệt là nhà dân, chung cư cũ và các công trình phòng chống thiên tai, vẫn còn hạn chế trước sức tàn phá của bão, lũ. Khi xảy ra thiên tai, sự cố, một số địa phương báo cáo chưa kịp thời, gây khó khăn cho công tác chỉ đạo, điều hành và khắc phục hậu quả…