Trước thách thức đặt ra đối với việc bảo vệ, ngăn chặn giới trẻ tiếp cận thuốc lá mới và mọi loại thuốc lá nói chung, hầu hết chuyên gia trong các lĩnh vực liên quan đều đề xuất cần áp dụng luật hiện hành để kiểm soát thuốc lá mới, song hành với việc xử phạt nghiêm thay vì giải pháp cấm đoán cực đoan. Theo đó, Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá quy định rõ mức xử phạt hành vi mua, bán thuốc lá với những người dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, thực tế chưa có cơ quan chuyên trách xử phạt hình thức vi phạm này.
Đây là vấn đề được các đại biểu thảo luận tại tọa đàm "Dựng hàng pháp lý nhằm ngăn chặn giới trẻ tiếp cận sản phẩm thuốc lá mới" do Báo VietnamPlus tổ chức tại Hà Nội ngày 17/8 vừa qua.
Lỗ hổng trong thực thi dù luật đã rõ
Điều 9 trong Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá (PCTHTL) năm 2012 đã quy định rõ việc cấm người dưới 18 tuổi mua, bán và sử dụng thuốc lá. Theo một quy định khác tại Điều 29 của Nghị định 117/2020, người từ 16-18 tuổi có hành vi sử dụng thuốc lá sẽ bị cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 200.000-500.000 đồng. Những người chưa đủ tuổi thành niên mua bán thuốc lá, bất kể có sử dụng hay không, đều sẽ bị xử lý hình thức phạt tương ứng.
Song, thực tế lại thiếu vắng cơ quan thực thi các biện pháp kiểm soát, xử phạt những hành vi trên. Tại hội thảo nêu trên, ông Lê Đại Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp nhấn mạnh, pháp luật tại Việt Nam đã quy định đầy đủ đối với vấn đề phòng chống việc sử dụng thuốc lá ở người dưới độ tuổi hợp pháp, tuy nhiên khâu thực thi vẫn còn khiếm khuyết. Vì vậy ông Hải đề xuất cần có một lực lượng chuyên trách thực hiện nhiệm vụ này. Ông còn đưa ra ví dụ so sánh về việc người dân không đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông thì sẽ có lực lượng cảnh sát giao thông xử phạt. Tuy nhiên, với người dưới 18 tuổi mua và sử dụng thuốc lá, vẫn chưa xác định cụ thể cơ quan nào sẽ đảm nhận chức năng, nhiệm vụ này.
Trước tình hình thực tế, các chuyên gia cho rằng để ngăn ngừa việc sử dụng thuốc lá ở giới trẻ, cần phối hợp nhiều biện pháp thực tế, hợp lý và nghiêm minh dựa trên luật hiện hành. Khi chưa có quy định cụ thể, không nên cấm thuốc lá mới, cũng không nên xem cấm là giải pháp duy nhất để bảo vệ giới trẻ.
Nhiều quốc gia đang thực hiện các biện pháp chế tài nghiêm ngặt ngăn chặn giới trẻ tiếp cận các sản phẩm thuốc lá. Các biện pháp này bao gồm xử phạt nhà bán lẻ từ phạt nặng đến tước giấy phép kinh doanh nếu vi phạm việc bán thuốc lá cho người chưa đủ tuổi; cấm nhà sản xuất thuốc lá điện tử thêm các loại mùi hương và chất phụ gia có tính thu hút đối với giới trẻ. Một số tiểu bang của Mỹ và Đài Loan đã nâng độ tuổi người được sử dụng thuốc lá từ 18 lên đến 21 tuổi. Nhật Bản còn áp dụng mức phạt cao nhất là buộc thôi học đối với học sinh dưới 18 tuổi sử dụng thuốc lá.
Cần sớm giải bài toán luật đi sau thực tiễn
Chia sẻ tại hội thảo, Ths.BS. Lê Đình Phương - Trưởng khoa Nội tổng quát và Y học Gia đình, Bệnh viện FV phân tích: Thực trạng các sản phẩm thuốc lá mới hiện đã tràn lan trên thị trường chợ đen nên việc cấm hoàn toàn là không khả thi. Ông cho rằng: “Rõ ràng luật hiện đang đi sau thực tiễn một khoảng rất dài.”
Mặt khác, ông Lê Đại Hải chia sẻ các sản phẩm thuốc lá mới dễ thẩm lậu qua các đường mòn lối mở, xách tay… vì hiện đang không có quy định dành cho các mặt hàng này. Hậu quả dễ nhận thấy là không thể kiểm soát được chất lượng và có tình trạng thuốc lá điện tử xâm nhập vào trường học hay bị trà trộn các chất cấm. Giải pháp được ông đề xuất là tạo ra hành lang pháp lý để ngăn chặn việc vi phạm tiếp tục diễn ra. Ông Hải cũng đề xuất rằng cơ quan chức năng cần phải nhanh chóng sửa đổi và bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật để quản lý nghiêm ngặt những sản phẩm này.
Từ góc độ y khoa, BS. Phương nhấn mạnh trước hết cần phải làm rõ rằng thuốc lá mới không vô hại hoàn toàn và không phải loại nào cũng giống nhau. Đồng thời, đó là giải pháp giúp người hút thuốc trưởng thành giảm thiểu tác hại thuốc lá điếu và tiến tới cai hoàn toàn. Đây không phải là sản phẩm dành cho giới trẻ. Cần tách bạch hai vấn đề, một là nghiêm cấm hoàn toàn người dưới 18 tuổi tiếp xúc với tất cả các loại thuốc lá bất kể sản phẩm có giảm tác hại hay không; hai là cung cấp hợp pháp các sản phẩm thuốc lá mới, được khoa học chứng minh là ít nguy cơ hơn thuốc lá điếu cho người hút thuốc đủ tuổi.
Các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá làm nóng (TLLN), thuốc lá điện tử (TLĐT) đã phổ biến nhiều năm trên thị trường. Theo đó, TLLN chỉ chứa nguyên liệu thuốc lá và được làm nóng bằng thiết bị điện tử để tạo ra nicotine trực tiếp từ lá thuốc lá tự nhiên.
Trong khi đó, TLĐT mang tính phức tạp hơn với hơn 16,000 loại tinh dầu, và đa dạng chủng loại, từ loại dùng một lần, dùng nhiều lần, đến loại có thể hoặc không thể thêm tinh dầu hoặc nicotine và các chất khác.
BS. Lê Đình Phương cho biết, trong Hội thảo Tim mạch châu Âu, nguy cơ tim mạch, ung thư phổi, xơ vữa động mạch của shisha hoặc vape (một dạng TLĐT) tương đương thuốc lá điếu. Bên cạnh đó, do cấu trúc mở nên TLĐT có thể bị mở ra để pha trộn các chất khác nhau, bao gồm cả ma tuý.
Quân Trần
