Sáng 28/5, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội Nguyễn Đức Hải đã trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Đầu tư công (sửa đổi).
Về thẩm quyền xem xét, quyết định danh mục dự án kế hoạch đầu tư công trung hạn, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội cho biết, đây là nội dung còn có ý kiến khác nhau. Do đó, UBTVQH xin ý kiến đại biểu theo 2 phương án:
Theo đó, phương án 1, Quốc hội quyết định kế hoạch đầu tư công trung hạn, bao gồm tổng mức đầu tư, tiêu chí, danh mục và mức vốn bố trí cho từng dự án chi đầu tư từ ngân sách trung ương theo đúng tinh thần của Hiến pháp.
Trong trường hợp cần thiết, căn cứ vào tình hình thực tiễn, Quốc hội có thể giao UBTVQH xem xét, quyết định, điều chỉnh danh mục, mức vốn của từng chương trình, dự án đầu tư công thuộc ngân sách trung ương trong kế hoạch đầu tư công trung hạn như đã thực hiện trong giai đoạn 2016-2020 và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.
Phương án 2, Chính phủ và một số đại biểu đề nghị quy định Quốc hội quyết định tổng mức, giao Chính phủ quyết định, điều chỉnh danh mục dự án theo kế hoạch đầu tư công trung hạn được Quốc hội thông qua.
Quốc hội quyết định mức vốn
Xoay quanh hai phương án này, phát biểu tại hội trường, ĐBQH Hoàng Quang Hàm (đoàn Phú Thọ) bày tỏ: “Về thẩm quyền quyết định danh mục mức vốn cho từng dự án sử dụng mức vốn ngân sách Trung ương trong kế hoạch đầu tư công trung hạn. Việc đặt ra vấn đề sửa đổi thẩm quyền quyết định danh mục mức vốn theo tôi là đánh giá tác động chưa kỹ. Luật hiện hành khi trình Quốc hội kế hoạch đầu tư công trung hạn phải có danh mục mức vốn cho từng dự án nhưng việc quyết định mức vốn không quy định rõ Quốc hội hay Uỷ ban thường vụ Quốc hội hay Chính phủ quyết định.
Tách biệt việc trình để Quốc hội xem xét thảo luận và việc quyết định. Quy định này là khả thi và linh hoạt, Quốc hội sẽ thảo luận về danh mục và mức vốn do Chính phủ trình, nếu đủ điều kiện đúng quy định Quốc hội sẽ quy định, nếu chưa Quốc hội có thể giao cho Chính phủ chuẩn bị thêm trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội quyết định, hoặc trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến để Chính phủ hoàn thiện quyết định và chịu trách nhiệm như giai đoạn 2016 - 2020 đã thực hiện".
ĐBQH Hoàng Quang Hàm phát biểu tại hội trường.
ĐBQH Hoàng Quang Hàm phân tích: "Quốc hội quyết định mức vốn cho từng dự án là hoàn toàn khả thi, không mất thời gian nếu Quốc hội chuẩn bị kỹ lưỡng, đúng nguyên tắc định hướng và khi đầu tư không dàn trải từ Trung ương đến địa phương như hiện nay mà chỉ tập trung vào một số ít công trình lớn quan trọng, liên kết vùng miền là những cú huých tạo động lực tăng trưởng. Quốc hội quyết định mới đảm bảo đầy đủ về quyền hạn, về phân bổ ngân sách Trung ương theo Hiến pháp vì dự án là linh hồn của kế hoạch đầu tư.
Xem xét kế hoạch đầu tư mà không xem xét từng dự án, mức vốn cho từng dự án thì chỉ là hình thức vì không xem từng dự án thì không thể cộng ra tổng tiền của kế hoạch và không thể biết việc đầu tư có phù hợp với nguồn lực, tuân thủ định hướng đầu tư, nguyên tắc phân bổ nguồn vốn hay không, Quốc hội quyết định danh mục phân bổ mức vốn cho từng dự án đầu tư từ ngân sách Trung ương cũng là thông lệ của nhiều quốc gia trên thế giới. Hiện nay Chính phủ phải trình đi, trình lại nhiều lần là do chuẩn bị chưa đạt yêu cầu. Quốc hội hay Ủy ban Thường vụ Quốc hội không thể từ chối khi Chính phủ chuẩn bị đầy đủ đúng quy định.
Từ những lý do tôi vừa trình bày, cho thấy việc Chính phủ đề xuất trao thẩm quyền quyết định danh mục mức vốn cho Chính phủ vì lý do mất thời gian phát sinh thủ tục và số lượng dự án nhiều là không thuyết phục. Việc đa số ý kiến thống nhất quy định của Quốc hội quyết định danh mục mức vốn cho các dự án đầu tư từ ngân sách Trung ương là đầy đủ căn cứ đảm bảo quyền thực chất của Quốc hội và nếu Chính phủ chuẩn bị tốt sẽ không có vướng mắc gì.
Tuy nhiên, việc ngân sách trung ương đầu tư hàng ngàn công trình chưa thể khắc phục ngay, cải thiện chất lượng kế hoạch Chính phủ trình không thể một sớm một chiều nên sẽ là linh hoạt hơn và vẫn đảm bảo thẩm quyền của Quốc hội, nếu giữ như luật hiện hành là Chính phủ trình Quốc hội danh mục mức vốn để Quốc hội thảo luận, nhưng không quy định cứng Quốc hội quyết định danh mục mức vốn cho từng dự án.
Vì chất lượng kế hoạch Quốc hội có thể quyết định hoặc giao cho Ủy ban Thường vụ quyết định hoặc giao cho Chính phủ quyết định sau khi xin ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội như đang làm hiện nay. Bên cạnh đó, luật hiện hành và luật sửa đổi quy định kế hoạch đầu tư công hàng năm trình Quốc hội phải có danh mục mức vốn cho từng dự án. Nhưng hiện nay Chính phủ chưa thực hiện. Đề nghị từ dự toán 2020, Chính phủ trình Quốc hội danh mục mức vốn của các dự án nguồn ngân sách Trung ương theo đúng luật định”.
Quyết định danh mục là vấn đề lớn
Trong khi đó, ĐBQH Vũ Thị Lưu Mai (đoàn Hà Nội) cho rằng quyết định danh mục là vấn đề rất lớn.
“Việc Quốc hội quyết định danh mục thể hiện tính thống nhất, tính hợp hiến hợp pháp. Tại Điều 70 Hiến pháp đã quy định rất rõ quyết định dự toán ngân sách và Điều 19 của Luật Ngân sách cũng quy định tương tự.
Xét về bản chất, kế hoạch đầu tư công trung hạn và danh mục kèm theo chính là dự toán cho cả giai đoạn trung hạn, dự toán chi đầu tư phát triển. Nếu giao Chính phủ quyết định danh mục đầu tư công trung hạn đồng nghĩa với việc giao Chính phủ quyết định dự toán trung hạn. Điều này không phù hợp với Hiến pháp, ngược về quy trình, ngược về thẩm quyền, dẫn đến một nghịch lý đó là Quốc hội sẽ phải căn cứ vào danh mục mà Chính phủ đã quyết để ban hành dự toán hàng năm.
Xét về tính công khai, minh bạch. Công khai, minh bạch là yêu cầu căn bản, cũng là nguyên tắc đầu tiên trong phân bổ ngân sách. Chỉ có công khai, minh bạch mới khắc phục được cơ chế xin, cho; giảm được gánh nặng cho các địa phương trong đề xuất dự án. Việc trình Quốc hội chính là bảo đảm tính công khai, dân chủ, công bằng cho 63 tỉnh, thành phố; và các đại biểu Quốc hội ngồi đây có thể trực tiếp tham gia ý kiến và phương án phân bổ cho chính địa phương mình. Đó là quyền của đại biểu Quốc hội và cá nhân tôi nghĩ rằng cần trân trọng điều này”.
ĐBQH Vũ Thị Lưu Mai thì lại cho rằng, nếu Quốc hội không quyết định danh mục thì đó sẽ là một bước lùi trong phân bổ ngân sách (Ảnh: Quochoi.vn).
“Nếu Quốc hội không quyết định danh mục thì đó sẽ là một bước lùi trong phân bổ ngân sách. Trong lịch sử Quốc hội những năm gần đây, việc phân bổ kế hoạch đầu tư công, giao vốn cho các dự án, về cơ bản được thực hiện bởi Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội”, ĐBQH Vũ Thị Lưu Mai nhấn mạnh.
Trong khi đó, đại biểu này cũng cho biết xét về mặt logic, Quốc hội sẽ không thể thông qua tổng mức đầu tư nếu như không biết rằng nguồn tiền rất lớn đó được phân bổ cho mục tiêu nào, cho dự án cụ thể nào. Chính vì vậy, việc trình danh mục là căn cứ để Quốc hội xem xét quyết định tổng mức đầu tư.
Để trả lời cho câu hỏi Quốc hội quyết định danh mục có làm giảm đi tính linh hoạt trong điều hành hay không? Việc trình Quốc hội có làm chậm tiến độ các dự án hay không? Từ những câu hỏi nêu trên, vị đại biểu này nói về nguyên nhân việc giải ngân chậm, một số dự án chậm tiến độ, đó là qua giám sát thực tế và qua Báo cáo của Chính phủ tôi nhận thấy nguyên nhân chính là do tổ chức thực hiện, do triển khai giải phóng mặt bằng chậm, do năng lực nhà thầu còn hạn chế.
Chính phủ phải chịu trách nhiệm
Tham gia tiếp thu ý kiến của các ĐBQH, Bộ trưởng bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng thay mặt cơ quan chủ trì soạn thảo dự án luật này.
“Tôi không coi đây là tranh luận căng thẳng giữa quyền lực Quốc hội và Chính phủ, mà tôi nhận thức đây là đóng góp sâu sắc để làm sao thiết kế được một bộ luật phù hợp đúng với quy định Hiến pháp, phù hợp với các bộ luật liên quan để theo tinh thần cải cách hành chính, phân cấp nhiều hơn, nâng cao hiệu quả của nguồn vốn đầu tư công tốt hơn. Theo tinh thần như thế, tôi đánh giá cao và trân trọng cảm ơn ý kiến của các đại biểu”, Bộ trưởng bộ Kế hoạch và Đầu tư bày tỏ.
Liên quan đến vấn đề còn nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề thẩm quyền quyết định kế hoạch đầu tư công trung hạn. Bộ trưởng bộ Kế hoạch và Đầu Tư cho biết, hoàn toàn đồng ý thẩm quyền này thuộc về Quốc hội. Tuy nhiên, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cũng phân tích vai trò của Chính phủ trong vấn đề này.
Bộ trưởng bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng.
“Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất quyết định tất cả những vấn đề quan trọng của đất nước, trong đó có vấn đề ngân sách và trong đó có vấn đề đầu tư. Tôi xin khẳng định lại như vậy. Ở đây chỉ có một vấn đề, chúng tôi thấy trong thực tiễn thì kế hoạch đầu tư công trung hạn chỉ là một khung cho cả 5 năm. Còn Quốc hội vẫn quyết định, phê duyệt và giao kế hoạch ngân sách cho từng dự án theo ngân sách hàng năm, trong khi đó khối lượng dự án 5 năm đối với 9.600 dự án của nhiệm kỳ vừa rồi. Nếu nhiệm kỳ tới cũng khoảng như thế thì đây là một khối lượng rất lớn nếu Quốc hội thực hiện quyền của mình để quyết định vấn đề này.
Chúng tôi suy nghĩ là vấn đề này có khả thi không khi trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật của chúng ta có một quy định như thế này nữa. Cấp nào quyết định là cấp đó điều chỉnh. Trong 10.000 dự án đó, chúng ta đều biết rằng trong thực tế thì luôn phát sinh, luôn thay đổi, các địa phương cũng thế, các bộ, ngành cũng vậy, chúng ta điều chỉnh dự án liên tục do thực tế.
Ví dụ, do đấu thầu thừa ra khoảng 10 tỷ hay do tên của một dự án chỉ cần điều chỉnh một chút hay bất kể một động tác gì. Đấy là điểm hoàn toàn chính đáng, hoàn toàn hợp pháp, hợp lý nhưng chúng ta vẫn phải làm một động tác là phải báo cáo lại Quốc hội, vì Quốc hội đã quyết định việc đó rồi thì bây giờ thay một chi tiết trong dự án đó đều phải báo cáo Quốc hội. Nếu như vậy thì khối lượng rất khổng lồ, mỗi một dự án, nếu chúng ta chỉ cần điều chỉnh trong đời sống thì dự án kéo dài trong 5 năm. Chúng ta chỉ cần điều chỉnh 3, 4, 5 lần thì nhân 10.000 dự án lên. Tôi hình dung là nếu Quốc hội làm việc này thì rất nặng nề cho Quốc hội.
Chúng tôi muốn việc đó giao cho Chính phủ thực hiện và Chính phủ phải làm, Chính phủ phải chịu trách nhiệm. Quốc hội vẫn phải đảm bảo quyền năng của mình là cơ quan quyết định cao nhất là phải quyết định tổng mức đầu tư của 5 năm đó là bao nhiêu. Cơ cấu đầu tư là thế nào, ngành nào, địa phương nào, vùng, miền nào, tiêu chí, nguyên tắc ra sao, thứ tự ưu tiên ra sao thì Quốc hội phải quyết và Quốc hội phải giữ.
Chính phủ phải điều hành trong khung mà Quốc hội đã quyết, chứ Chính phủ không thể ra ngoài, Quốc hội làm chức năng giám sát. Tôi nghĩ nếu giao được như vậy cho Chính phủ điều hành thì linh hoạt hơn, nhẹ hơn cho công việc của Quốc hội, vì Quốc hội một năm có 2 kỳ, mỗi kỳ một tháng có biết bao nội dung, biết bao công việc mà nếu chúng ta chỉ sa đà vào thực hiện một việc thế này thì tôi nghĩ rất là khó cho Quốc hội và tính khả thi yếu đi.
Tôi vẫn muốn giữ quyền năng cao nhất là Quốc hội nhưng việc điều hành cụ thể thế nào cho linh hoạt thì giao lại cho Chính phủ và Chính phủ thực hiện và chịu trách nhiệm. Tôi nghĩ, nếu Chính phủ điều hành như thế thì thuận lợi hơn và đảm bảo nguyên tắc cơ quan quyền lực cao nhất của nhà nước. Quan điểm của Chính phủ như vậy thì chúng tôi cũng muốn chia sẻ thêm để các đại biểu cân nhắc, chứ hoàn toàn do các đại biểu, Quốc hội quyết định chứ Chính phủ trình bày quan điểm nêu hết vấn đề và thông tin lại để Quốc hội có đầy đủ thông tin và quyết định”.
Nhóm PV Quốc hội
