“Tòa án thu thập chứng cứ còn khó khăn, huống hồ giao cho dân”

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 6, chiều 22/11, Quốc hội thảo luận về dự án Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi). Một trong những nội dung được các đại biểu Quốc hội tham gia thảo luận là việc thu thập chứng cứ của toà án trong hoạt động xét xử.

Tìm đến tòa án là tìm đến “ông bao công”

Tranh luận với ý kiến đại biểu về việc tòa án có nên chủ trì thực hiện thu thập chứng cứ hay không, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (đoàn Tp.HCM) cho rằng, người dân không có hiểu biết sâu nên cần thiết quy định tòa án thực hiện thu thập chứng cứ nhằm đảm bảo sự khách quan của vụ án, ra phán quyết công bằng cho tất cả các bên.

Phân tích vì sao đặt vấn đề tòa án nhân dân thực hiện thu thập chứng cứ, đại biểu Trương Trọng Nghĩa cho biết, Việt Nam theo hệ dân luật, trong hệ dân luật, tòa và thẩm phán chủ trì trong việc đánh giá xem xét và cần thiết thì thu thập chứng cứ.

Hơn nữa, tên gọi Tòa án nhân dân chỉ có ở Việt Nam, trong khi ở các nước không có tên là Tòa án nhân dân; điều kiện của Việt Nam có sự chênh lệch về khoảng cách giàu nghèo, khoảng cách về dân trí, về văn hóa, giữa thành thị và nông thôn. Do đó rất nhiều người dân không có điều kiện tranh tụng một cách đầy đủ và do những khoảng cách ấy, nếu khoán cho các bên sẽ rất thiệt thòi cho những người yếu thế.

Ông Nghĩa nhấn mạnh, tòa án chủ trì việc thu thập chứng cứ không mâu thuẫn với các bên tự thu thập chứng cứ nhưng mỗi bên đều thu thập những chứng cứ có lợi cho mình và giấu đi những chứng cứ bất lợi cho mình.

“Tìm đến tòa án là tìm đến “ông bao công” để ra phán quyết công bằng cho các bên”, ông Nghĩa nói.

Vì vậy, đại biểu Nghĩa nhấn mạnh sửa luật là để thuận lợi hơn cho người dân, để bảo vệ quyền lợi của người dân tốt hơn hay để thuận lợi hơn cho tòa án? Nếu để thuận lợi hơn cho người dân thì không nên bỏ thẩm quyền thu thập chứng cứ của tòa án.

Tranh luận về vấn đề đồng ý bỏ thu thập chứng cứ tại tòa, đại biểu Nguyễn Thanh Sang (đoàn Tp.HCM) nhận thấy, Điều 15 khoản 1 quy định tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ. Đại biểu cho rằng, quy định không còn phù hợp với thực tiễn hiện nay.

“Tòa án là cơ quan quyền lực mà thu thập chứng cứ còn khó khăn, huống hồ giao cho người dân. Hiện chúng ta chưa có cơ chế để người dân tự thu thập chứng cứ”, đại biểu nêu rõ.

Đại biểu nêu rõ các lí do sau: Thứ nhất, điều kiện kinh tế - xã hội nước ta chưa cho phép điều này. Thứ hai, trình độ dân trí, ý thức pháp luật và hiểu biết pháp luật, nhất là người lao động hiện nay còn nhiều hạn chế. 

Thứ ba, cơ chế luật sư, người bào chữa chưa đáp ứng hết yêu cầu của người dân. Theo báo cáo của tòa án, hiện nay chỉ có 8,15% các vụ có người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi

Thứ tư, việc để người dân tự thu thập chứng cứ trong các vụ việc dân sự, vụ án hành chính, đặc biệt là thu thập chứng cứ từ cơ quan Nhà nước, tổ chức chính trị, cá nhân, là một thách thức với người dân, vì người dân không đủ điều kiện, năng lực, cơ chế yêu cầu cơ quan Nhà nước.

Cũng tranh luận, đại biểu Mai Khanh (đoàn Ninh Bình) cho biết, thực tế hiện nay, khi các đương sự gửi đơn đến toà án, đa phần việc thu thập chứng cứ đều dựa vào toà án.

“Vì vậy đã nảy sinh ra một số hệ luỵ như tình trạng nghi ngờ việc thu thập chứng cứ của thẩm phán, khiến cho cá nhân và tổ chức "quên" nhiệm vụ cung cấp chứng cứ cho các đương sự, người dân”, ông Khanh nêu và nói rằng, điều đó đã dẫn tới các cơ quan, đơn vị trên lấy lý do khi toà án yêu cầu mới cung cấp chứng cứ cho người dân.

Đại biểu nhấn mạnh, hiện nay là thời điểm phù hợp và cần thiết để thay đổi vấn đề này. Nếu tiếp tục quy định như hiện nay thì việc phấn đấu hướng đến nền tư pháp văn minh, phục vụ người dân sẽ dồn lên toà án mà bỏ qua vai trò của các cơ quan khác nắm giữ chứng cứ trong việc cung cấp cho người dân.

2 loại ý kiến khác nhau

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (đoàn Bến Tre) cho biết, việc cung cấp chứng cứ và chứng minh trong vụ án hình sự, hành chính, vụ việc dân sự, đại biểu, đại biểu cho biết qua tổ chức lấy ý kiến góp ý còn 2 loại ý kiến.

Loại ý kiến thứ nhất bày tỏ lo ngại việc giao cho người dân, đương sự tự thu thập và cung cấp chứng cứ như vậy sẽ rất khó thực hiện, bởi vì hiện nay ngay cả tòa án thu thập chứng cứ còn gặp rất nhiều khó khăn.

Nhiều cơ quan, đơn vị chậm trễ trong việc cung cấp tài liệu hoặc cung cấp không đầy đủ, thậm chí không cung cấp mặc dù đã có văn bản yêu cầu của tòa án. Nếu giao cho người dân trách nhiệm này thì sẽ còn gặp khó khăn hơn, từ đó, dẫn đến chậm trễ cho việc giải quyết, không đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Trong điều kiện trình độ dân trí, sự am hiểu pháp luật của người dân như hiện nay thì nên giữ như quy định Luật Tổ chức Toà án nhân dân 2014.

Loại ý kiến thứ hai cho rằng cần khẳng định việc thu thập và cung cấp chứng cứ trong vụ án dân sự là trách nhiệm của các bên tham gia tố tụng, không phải là trách nhiệm của tòa án, tòa án của nhiều quốc gia trên thế giới đều thực hiện như vậy.

Trước đây, trách nhiệm thu thập, cung cấp chứng cứ là của người tham gia vụ kiện, nhưng đến Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 lại quy định giao về cho tòa án.

Từ khi thực hiện nhiệm vụ này, cán bộ tòa án gặp rất nhiều khó khăn trong việc đi xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ phục vụ cho việc giải quyết các vụ án, có trường hợp những người có liên quan chống đối, không cho thu thập chứng cứ, gây nguy hiểm cho sự an toàn của cán bộ, trong khi cán bộ của tòa án đã phải giải quyết rất nhiều công việc tại tòa.

Hơn nữa, việc tòa án thu thập chứng cứ rồi đánh giá chứng cứ sẽ không đảm bảo tính khách quan.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi khẳng định, đây là nội dung rất quan trọng và có tác động rất lớn trong lần sửa đổi này. Vì vậy đề nghị Toà án nhân dân tối cao có báo cáo đánh giá tác động, giải trình làm rõ thêm vấn đề này để ĐBQH và người dân có thể an tâm hơn.