Trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Nguyễn Kim Sơn cho hay: Chính phủ đã tiếp thu ý kiến, chỉnh lý theo hướng quy định Bộ trưởng Bộ GD&ĐT quyết định một bộ sách giáo khoa giáo dục phổ thông sử dụng thống nhất toàn quốc.
Song làm sao để việc lựa chọn bộ SGK kịp thực hiện trong năm học tới, tránh lãng phí khi hiện tại có 3 bộ SGK đã được phê duyệt, đang được sử dụng trong cả nước? và việc lựa chọn 1 bộ SGK thống nhất cần những tiêu chí gì là vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm.
4 nhóm tiêu chí để chọn 1 bộ SGK phù hợp
Trao đổi với Người Đưa Tin, ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga – Uỷ viên Uỷ ban Văn hoá và Xã hội, Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH Tp.Hải Phòng, cho rằng, một bộ SGK phù hợp trước hết phải thực sự đáp ứng mục tiêu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, đó là phát triển phẩm chất và năng lực người học, đổi mới phương pháp dạy học, chuyển từ "truyền thụ kiến thức" sang "phát triển toàn diện".
"Vì vậy, tiêu chí phù hợp không chỉ nằm ở nội dung sách, mà còn ở tính tương thích với triết lý của chương trình", đại biểu cho hay.
Nữ đại biểu cho rằng, có 4 nhóm tiêu chí quan trọng khi lựa chọn bộ SGK dùng chung:
Thứ nhất, về nội dung cần bảo đảm tính khoa học, chính xác, hiện đại; không quá tải, không lặp lại; kết cấu mạch lạc, sư phạm tốt, có khả năng hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp; tính tích hợp, phân hóa rõ ràng, giúp học sinh ở các vùng miền khác nhau đều có thể tiếp cận được.
ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (Ảnh: Media Quốc hội).
Thứ hai, về phương pháp và học liệu đi kèm. Theo đại biểu SGK hiện nay không thể tách rời hệ sinh thái học liệu: sách giáo viên, tài liệu điện tử, video minh họa, ngân hàng bài tập, bài giảng số…
"Một bộ SGK phù hợp phải đi kèm hệ thống học liệu đầy đủ, có khả năng hỗ trợ chuyển đổi số trong giáo dục, giúp tiết kiệm thời gian soạn bài cho giáo viên và tăng hiệu quả học tập của học sinh", bà Nga phân tích.
Thứ ba, về tính ổn định và khả thi khi triển khai. Nữ đại biểu lưu ý, SGK phải được thiết kế để giáo viên dễ dạy, học sinh dễ học. Tránh thay đổi liên tục gây xáo trộn trong nhà trường và có độ ổn định đủ dài để cơ sở giáo dục xây dựng kế hoạch chuyên môn.
Thứ tư, về tính công bằng và bao trùm. Theo bà, học sinh vùng sâu, vùng xa vẫn có thể tiếp cận, sử dụng SGK thuận lợi. Nội dung sách không mang tính cục bộ mà phản ánh bức tranh chung của giáo dục quốc gia.
"Nếu một bộ SGK đáp ứng đồng thời các yêu cầu về nội dung, phương pháp, học liệu, tính khả thi, tính công bằng thì mới được coi là phù hợp, đúng nghĩa "một bộ sách của quốc gia"", bà Nga nêu.
Trước ý kiến cho rằng một bộ SGK phù hợp phải đảm bảo giá thành hợp lý, giảm gánh nặng tài chính cho phụ huynh, học sinh và ngân sách Nhà nước.
Đại biểu Việt Nga cho hay, đúng như nhiều ý kiến của phụ huynh, giá thành SGK hiện nay là vấn đề được xã hội quan tâm. Việc lựa chọn một bộ SGK không chỉ là lựa chọn học liệu mà còn là lựa chọn một mô hình chi phí lâu dài cho phụ huynh, nhà trường và ngân sách Nhà nước khi thực hiện các chính sách miễn, giảm hoặc đặt hàng SGK.
Song theo đại biểu, cần xem xét chi phí ở 3 khâu trọng yếu, một là khâu biên soạn và thiết kế phải bảo đảm quy trình minh bạch, có Hội đồng thẩm định độc lập; ứng dụng công nghệ để tối ưu thiết kế, giảm chi phí không cần thiết; bộ SGK phải có triết lý rõ ràng để tránh sửa đi sửa lại gây tốn kém.
Hai là, khâu in ấn, xuất bản. Trong đó, giá thành phải hợp lý, tránh tình trạng chi phí in ấn bị "đội giá" vì quy mô nhỏ lẻ. Một bộ SGK phổ biến trên phạm vi toàn quốc sẽ giúp giảm giá thành nhờ in với số lượng lớn và việc kiểm soát chất lượng giấy, mực, công nghệ in cũng rất quan trọng để tránh phải thay sách nhanh.
Ba là, khâu phát hành, phân phối. Theo đại biểu, SGK phải đến tay học sinh với chi phí thấp nhất, tránh trung gian, tránh độc quyền cục bộ (dẫu sau này chúng ta có thực hiện miễn phí SGK cho học sinh thì vẫn phải tính đến tối ưu hoá chi phí để giảm gánh nặng chi ngân sách).
Cùng với đó, lựa chọn những bộ SGK có hệ thống phát hành rộng khắp sẽ giảm chi phí vận chuyển, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa.
Bộ SGK không được vướng các tranh chấp bản quyền
Cùng phân tích thêm về lợi ích của việc lựa chọn bộ SGK phổ biến, được cộng đồng giáo dục tin tưởng, bà Nga cho biết sẽ mang lại các lợi ích lớn:
Đó là tạo sự ổn định cho nhà trường. Khi nhiều trường sử dụng cùng một bộ sách, giáo viên có thể dễ dàng chia sẻ kinh nghiệm, xây dựng chuyên đề liên trường, phối hợp trong đổi mới phương pháp dạy học. Điều này rất quan trọng vì chương trình 2018 yêu cầu tăng cường sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học.
Cùng với đó, giảm xáo trộn và giảm chi phí chuyển đổi. Nữ đại biểu nhìn nhận, khi một bộ SGK ít bị thay đổi, được sử dụng rộng rãi và trong thời gian đủ dài, sẽ tránh được tình trạng năm nào cũng thay sách, thay tài liệu, gây áp lực cho phụ huynh và làm mất tính ổn định của nhà trường.
Đồng thời, tăng tính tin cậy và nhất quán trong hệ thống giáo dục. Việc cộng đồng giáo viên tin dùng một bộ SGK đồng nghĩa với việc bộ sách đó có chất lượng sư phạm tốt, nội dung phù hợp với thực tiễn dạy học. Đây là yếu tố then chốt giúp thực hiện thành công chương trình 2018, một chương trình vốn đòi hỏi phương pháp dạy học hiện đại và chuẩn đầu ra năng lực rõ ràng.
"Một bộ SGK phổ biến giúp tiết kiệm nguồn lực, tạo sự đồng bộ, hỗ trợ giáo viên và quan trọng nhất là giảm xáo trộn cho học sinh và phụ huynh", bà Nga nêu.
Bộ sách "Kết nối tri thức với cuộc sống" do NXB Giáo dục Việt Nam nghiên cứu và xuất bản.
Bày tỏ đồng tình với lựa chọn SGK cần xét đến khả năng đảm bảo nguồn cung đầy đủ, ổn định, không rủi ro về bản quyền, ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, lựa chọn SGK không chỉ là lựa chọn nội dung mà còn là lựa chọn đối tác đồng hành lâu dài với hệ thống giáo dục quốc dân.
Vì vậy, phải xét đến các yếu tố rất thực tiễn như: cơ sở pháp lý và quyền sở hữu phải rõ ràng.
"Bộ SGK không được vướng các tranh chấp bản quyền hoặc thay đổi chủ sở hữu làm gián đoạn việc in, phát hành. Bất kỳ rủi ro pháp lý nào cũng có thể gây thiệt hại lớn vì SGK phục vụ hàng chục triệu học sinh", bà phân tích.
Tiếp đến là năng lực cung ứng trên phạm vi toàn quốc. Theo bà, đơn vị làm SGK phải có mạng lưới in ấn, phát hành mạnh, đủ khả năng đáp ứng ngay cả trong các tình huống đặc biệt như thiên tai, dịch bệnh. Đây không chỉ là hoạt động kinh doanh mà còn là nhiệm vụ chính trị, phải bảo đảm học sinh cả nước có sách trước năm học mới.
Cùng với đó là khả năng cập nhật theo điều chỉnh chương trình. Chương trình giáo dục có thể được điều chỉnh theo thực tiễn. Bộ SGK phải có cơ chế cập nhật nhanh, chính xác, và đồng bộ trên cả nước để không gây lệch pha trong triển khai.
Đồng thời thuận lợi trong các chính sách công. Bà phân tích, các chính sách cấp SGK miễn phí, đặt hàng, đấu thầu sử dụng ngân sách… chỉ có thể thực hiện thuận lợi nếu bộ SGK có giá ổn định, chuỗi cung ứng minh bạch và không có rủi ro pháp lý.
"Việc bảo đảm nguồn cung sách đầy đủ, đúng thời điểm, không gián đoạn là yêu cầu bắt buộc. Một bộ SGK phù hợp là bộ sách không chỉ tốt về nội dung, mà còn an toàn về pháp lý, bền vững về hệ thống, ổn định về cung ứng. Qua đó, bảo đảm quyền lợi của học sinh trên phạm vi toàn quốc", bà Nga nhấn mạnh.
Lựa chọn SGK phải căn cứ vào khả năng bảo đảm cung ứng đầy đủ, đúng thời hạn
Về yêu cầu bảo đảm nguồn cung, ĐBQH Nguyễn Thị Sửu - Phó trưởng đoàn chuyên trách đoàn ĐBQH Thành phố Huế cho biết, việc lựa chọn SGK phải căn cứ vào khả năng bảo đảm cung ứng đầy đủ, đúng thời hạn, ổn định trong toàn hệ thống, có phương án dự phòng cho trường hợp thiên tai, dịch bệnh hoặc gián đoạn chuỗi cung ứng. Hồ sơ đề xuất cần kèm theo cam kết năng lực cung ứng và đánh giá rủi ro.
Về cơ sở pháp lý và bản quyền. Theo đại biểu, nhà xuất bản/đơn vị phát hành phải chứng minh đầy đủ, minh bạch cơ sở pháp lý về bản quyền, quyền sở hữu trí tuệ; có cơ chế xác minh độc lập và cam kết chịu trách nhiệm pháp lý nếu xảy ra tranh chấp.
Về năng lực thực hiện nhiệm vụ chính trị. Đơn vị biên soạn và phát hành SGK phải có đủ năng lực tổ chức sản xuất - phát hành trong mọi điều kiện, bao gồm khả năng duy trì cung ứng khi thị trường biến động hoặc lợi nhuận thấp; có kế hoạch duy trì hàng tồn kho tối thiểu và phương án cung ứng khẩn cấp.
