Hai năm giao tranh với Nga đã gây ra hàng chục nghìn thương vong cho các lực lượng vũ trang Ukraine, trong khi quân đội của Moscow vẫn đang kiểm soát những vạt lãnh thổ rộng lớn và chiến tuyến dài hơn 1.000 km hầu như không nhúc nhích.
Ukraine cần thêm quân để phá vỡ thế bế tắc trên chiến trường. Nhưng ở thời điểm hiện tại, tổng động viên là một vấn đề khó khăn, bị ví như “củ khoai lang nóng bỏng tay” được ném qua ném lại giữa chính phủ và quân đội của quốc gia Đông Âu.
Không còn lựa chọn nào khác
Tháng trước, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết các chỉ huy quân đội đã yêu cầu tuyển thêm tới 500.000 tân binh – một con số không thể coi thường được. Đáp lại, nhà lãnh đạo Ukraine cho biết ông muốn có thêm thông tin.
Nhu cầu bổ sung thêm quân có nguy cơ gây bất ổn hơn nữa cho nền kinh tế và làm gia tăng căng thẳng trong xã hội Ukraine.
Ông Zelensky cũng đặt câu hỏi quốc gia đang trong thời chiến này sẽ lấy tiền đâu để chi trả cho việc huy động nửa triệu binh sĩ sau khi Tướng Valerii Zaluzhnyi, Tổng tư lệnh Các lực lượng vũ trang Ukraine, cho biết con số này đã được thiết lập bằng cách tính đến các kế hoạch chiến đấu đang diễn ra và dự kiến tổn thất quân đội.
Điều rõ ràng là Ukraine không còn lựa chọn nào khác ngoài việc huy động thêm nhân lực. Những người lính, cả đàn ông và phụ nữ, đã chiến đấu căng thẳng suốt 23 tháng qua và đang phải chịu đựng sự mệt mỏi trầm trọng và tổn thất nặng nề.
Binh sĩ Ukraine chuẩn bị đạn pháo 155 mm tại vị trí gần tiền tuyến ở vùng Zaporizhzhya, ngày 14/1/2024. Ảnh: RFE/RL
Ukraine không nêu chi tiết con số thương vong trong quân đội, nhưng ước tính của Mỹ hồi tháng 8 năm ngoái cho thấy tổng số thương vong có thể lên tới gần 200.000, trong đó có khoảng 70.000 trường hợp thiệt mạng. Sức mạnh hiện tại của lực lượng mặt đất ước tính vào khoảng 900.000.
Hệ thống quân dịch hiện tại chưa huy động được số lượng và chất lượng binh sĩ cần thiết một cách hiệu quả. Nhiều người là đàn ông ở độ tuổi 40 đến từ nông thôn có vấn đề về sức khỏe. Trong khi nam giới từ 18 đến 60 tuổi bị cấm rời khỏi đất nước trong tình trạng thiết quân luật, các tân binh tự nguyện chỉ được bổ sung bằng các đợt gọi nhập ngũ có giới hạn.
Các vấn đề về huy động quân ở Ukraine diễn ra vào thời điểm viện trợ quân sự từ Mỹ đã cạn kiệt trong khi Quốc hội “xứ cờ hoa” vẫn chưa thông qua gói viện trợ mới.
Ukraine đã phải tạm dừng nhiều hoạt động quân sự do thiếu vũ khí và tình hình trên thực địa có vẻ khó khăn. Ít nhất hiện nay, giao tranh phần lớn mang tính tiêu hao, điều này có lợi cho Nga. Tuy nhiên, không có dấu hiệu nào cho thấy Kiev sẽ từ bỏ phản kháng.
Vì vậy, vấn đề tăng cường nhân lực cho quân đội là cấp bách và phải được quyết định càng sớm càng tốt vì quân số sẽ ngày càng hao mòn dần khi chiến sự kéo dài.
Việc binh sĩ phải chiến đấu gần 2 năm mà không được luân chuyển và không có hạn chót đã gây khó chịu cho những tân binh tiềm năng. Đó là một trong những điều mà Ukraine cần phải giải quyết nếu muốn tiến hành làn sóng huy động quân mới.
Bản đồ đánh giá diễn biến trên thực địa xung đột Nga-Ukraine, ngày 18/1/2024. Nguồn: Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW)
Bản dự thảo luật huy động quân đầu tiên gửi tới Quốc hội Ukraine (Verkhovna Rada) đã bị rút lại vào ngày 11/1 do vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ cả công chúng và các chính trị gia.
Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Rustem Umerov cho biết ngay sau đó rằng phiên bản cập nhật từ Bộ Quốc phòng đã sẵn sàng để Chính phủ phê duyệt, đồng thời nói thêm rằng “chúng tôi cần làm điều này càng sớm càng tốt”.
Dự luật mất 6 tháng để soạn thảo và bao gồm các cuộc tham vấn riêng với từng bên liên quan. Nó được đệ trình vào ngày 25/12 dưới tên Thủ tướng và Bộ trưởng Quốc phòng, nhưng không phải Tổng thống Zelensky, có lẽ để bảo vệ sự được lòng dân của nhà lãnh đạo này.
Sự cân bằng khó khăn
Các biện pháp được đề xuất bao gồm hạ độ tuổi nhập ngũ từ 27 xuống 25 và hợp pháp hóa giấy gọi nhập ngũ điện tử. Những cá nhân không tuân thủ lệnh gọi nhập ngũ có thể bị đình chỉ tiếp cận các phúc lợi và dịch vụ công, cũng như vấp phải các hạn chế đối với các giao dịch như mua bán tài sản hoặc lấy bằng lái xe.
Ủy ban Chính sách Chống tham nhũng của Verkhovna Rada cũng nêu quan ngại về rủi ro tham nhũng trong dự luật được đề xuất, dù chi tiết cụ thể không được tiết lộ. Một số nhà lập pháp Ukraine cảnh báo rằng kế hoạch này chưa được tính toán kỹ lưỡng và sẽ dẫn đến vi phạm nhân quyền.
Ngoài ra còn có rủi ro kinh tế. Hơn 1/5 GDP của Ukraine đang được dành cho việc hỗ trợ quân đội, và đề xuất về hạ độ tuổi nhập ngũ có nghĩa là gần 1/10 nam giới trong độ tuổi lao động ở quốc gia Đông Âu này sẽ bị huy động ra tiền tuyến.
Tổng thống Zelensky chỉ ra rằng người nộp thuế cũng rất quan trọng đối với nỗ lực chiến tranh của đất nước, và khoản thuế của 6 công dân là cần thiết để hỗ trợ mỗi một người lính.
“Nếu các vị ở Ukraine và không ở mặt trận, nhưng các vị làm việc và nộp thuế, các vị cũng đang bảo vệ tổ quốc”, ông Zelensky nói trong chuyến thăm Estonia vào ngày dự thảo luật huy động quân được đề xuất bị rút lại. “Điều này là rất cần thiết”.
Người đến từ Ukraine xuống phà để vào Romania tại cửa khẩu biên giới Isaccea-Orlivka trên sông Danube, vài ngày sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine ngày 24/2/2022. Ảnh: Getty Images
Chính phủ Ukraine phải cân bằng nhu cầu của quân đội, nền kinh tế và ngân sách, đồng thời đảm bảo không cản trở các công ty và nhân viên làm việc và nộp thuế. Những căng thẳng về ngân sách đồng nghĩa với việc Ukraine không thể đưa ra mức lương cao hơn hoặc các ưu đãi tài chính khác để khuyến khích nhiều người tham gia chiến đấu hơn.
Đây rõ ràng không phải là một lựa chọn có thể xem xét, đặc biệt trong bối cảnh Chính phủ Ukraine đang phải đối mặt với lỗ hổng ngân sách lớn, và Mỹ và EU – 2 đồng minh và nhà tài trợ lớn nhất của Ukraine – cho đến nay vẫn chưa thể “chốt” liệu họ có thể gửi thêm viện trợ cho năm nay và các năm tới hay không.
Nhưng nếu lợi ích kinh tế và nỗ lực tổng động viên phải được cân bằng với nhau, điều này có nguy cơ làm sâu sắc thêm tình trạng bất bình đẳng, đặc biệt nếu những người giàu đóng thuế có khả năng tránh phải ra tiền tuyến và những thành viên nghèo hơn trong xã hội phải tham gia quân dịch.
Mức độ tin cậy của công chúng đối với giới tinh hoa vốn đã thấp sẽ ngày càng lao dốc, và cuộc chiến sẽ ngày càng được coi là “cuộc chiến của người nghèo”. Phần lớn người dân Ukraine cũng cảm thấy mệt mỏi vì cuộc chiến kể từ khi cuộc phản công mùa hè lâm vào bế tắc.
Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Umerov hồi tháng 12 cho biết, ông muốn huy động người Ukraine sống ở nước ngoài. Trong thông điệp năm mới, Tổng thống Zelensky đã nói thẳng với khoảng 600.000 nam giới Ukraine trong độ tuổi chiến đấu được cho là đang ở các nước EU.
“Tôi biết rằng một ngày nào đó tôi sẽ phải tự hỏi: Tôi là ai? Để đưa ra lựa chọn về người mà tôi muốn trở thành. Nạn nhân hay người chiến thắng? Một người tị nạn hay một công dân?”, Tổng thống Ukraine nói vào thời điểm đó.
Nhưng ông Zelensky đã không đưa ra câu trả lời trực tiếp khi được hỏi liệu Estonia có nên dẫn độ những người đàn ông Ukraine trong độ tuổi quân dịch sống ở quốc gia vùng Baltic này về quê nhà hay không.
Các yêu cầu của quân đội không thể bị phớt lờ, mà nó phải được cân nhắc trong thế cân bằng với những hạn chế của đất nước, nhu cầu tài chính và kinh tế của nhà nước, cũng như sự sẵn lòng của những người dân bình thường trong việc hy sinh nhiều hơn nữa.
Đi quá xa theo một hướng có thể khiến xã hội phân cực hơn nữa. Đối với giới lãnh đạo Ukraine, chỉ có những lựa chọn khó khăn đang chờ đợi ở phía trước.
Minh Đức (Theo Europe’s Edge, The Conversation)
