James K. Polk – Tổng thống thứ 11 của nước Mỹ (ảnh: History)
Năm 1844, Mỹ tổ chức bầu cử tổng thống nhiệm kỳ 4 năm lần thứ 15. Ông James K. Polk - ứng viên đảng Dân chủ - và ông Henry Clay, ứng viên đảng Whig, phải tìm ra đáp án cho vấn đề: Mỹ có thể sáp nhập vùng đất Texas của Mexico hay không?
Theo Hisory, đến năm 1834, số lượng người nhập cư Mỹ sinh sống ở Texas đã lên tới hơn 30.000 người, trong khi người gốc Mexico chỉ có khoảng 7.800 người. Nhiều người Mỹ nhập cư Texas trái phép nhưng chính quyền Mexico không thể ngăn chặn.
Năm 1836, phe ly khai ở Texas tuyên bố thành lập Cộng hòa Texas độc lập, tách khỏi Mexico. Đa số người Texas (vốn là người nhập cư Mỹ nói tiếng Anh), muốn Cộng hòa Texas sáp nhập vào Mỹ.
Từ năm 1836 đến năm 1843, quân đội Mexico đã 3 lần tấn công phe ly khai ở Texas.
Vấn đề là chính quyền Mexico không duy trì lực lượng đồn trú mạnh tại Texas và không triệt tiêu được hoàn toàn phe ly khai (vốn do người Mỹ da trắng lãnh đạo) ở đây, theo Landmark Events.
Lãnh thổ bang Texas trước khi sáp nhập Mỹ (ảnh: Texas.gov)
Việc Tổng thống Mỹ John Tyler (nhiệm kỳ 1841 – 1845) theo đuổi sáp nhập Texas đã gây chia rẽ trong xã hội Mỹ. Nhiều người cho rằng Mỹ nên sáp nhập Texas – một vùng đất trù phú – nhưng cũng không ít người lo ngại sáp nhập Texas sẽ khiến Mỹ gây chiến với Mexico và chọc giận Anh (bấy giờ vẫn thù địch với Mỹ).
Khi cuộc bầu cử năm 1844 đến gần, đảng Dân chủ bị chia rẽ vì vấn đề Texas. Ứng viên hàng đầu của đảng Dân chủ – cựu Tổng thống Mỹ Martin Van Buren – đã công khai phản đối việc sáp nhập Texas.
Tuy nhiên, nhiều người trong đảng Dân chủ cho rằng, quan điểm sáp nhập Texas là cách duy nhất để đánh bại ứng viên nổi tiếng của đảng Whig – ông Henry Clay. Ông Clay từng là Ngoại trưởng Mỹ và là người có công sáng lập cả đảng Whig và đảng Cộng hòa.
Trong cuộc bỏ phiếu bầu ứng viên của đảng Dân chủ, ông Martin Van Buren bị loại. Thay vào đó, đảng Dân chủ chọn James Polk làm đối trọng với Henry Clay. Ông Polk là cựu Chủ tịch Hạ viện Mỹ nhưng không gây ấn tượng nhiều với công chúng.
Ông Polk tranh cử tổng thống với niềm tin rằng, Mỹ có quyền mở rộng lãnh thổ và có quyền sáp nhập Texas. Ông gọi đây là “vận mệnh hiển nhiên” của nước Mỹ, theo History.
Ngược lại, ứng viên Clay cho rằng, sáp nhập Texas sẽ mang lại nhiều rủi ro cho nước Mỹ. Điều này buộc Mỹ phải gây chiến với Mexico và có thể chọc giận Anh. Các chủ đồn điền ở Texas cũng sở hữu quá nhiều nô lệ da màu – điều mà phái tiến bộ ở Mỹ phản đối.
Mỹ tuyên bố sáp nhập Texas (ảnh: Grunge)
Trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11/1844, ông Polk nhận được 49,5% phiếu bầu, thắng sát nút ông Clay (người nhận được 48,1% số phiếu), theo US History.
Với tư cách là Tổng thống, ông Polk đã giúp Mỹ hoàn tất việc sáp nhập Texas – vùng đất vốn thuộc Mexico.
Ngày 28/2/1845, Quốc hội Mỹ thông qua đạo luật cho phép Mỹ sáp nhập Texas.
Ngày 29/12/1845, Tổng thống Mỹ Polk ký sắc lệnh chấp nhận Texas là bang thứ 28 của nước Mỹ.
Mexico dĩ nhiên phản đối điều này.
Ngày 25/4/1846, kỵ binh Mexico bất ngờ tấn công một nhóm binh sĩ Mỹ tuần tra ở Texas khiến 21 người thương vong và 59 người bị bắt làm tù binh, theo History.
Ngày 13/5/1846, Mỹ tuyên chiến với Mexico.
Chiến tranh Mỹ - Mexico bùng nổ (ảnh: Grunge)
Với ưu thế về vũ khí hiện đại, quân đội Mỹ tiến dọc sông Rio Grande và kiểm soát thành phố Santa Fe de Nuevo Mexico (thuộc Mexico) bằng chiến thuật tấn công chớp nhoáng.
Ở California (bấy giờ thuộc Mexico), quân đội Mỹ đối mặt với sự chống trả quyết liệt của lực lượng Mexico. Đến ngày 10/1/1847, họ kiểm soát được thành Los Angeles (thuộc California), buộc quân đội Mexico ở California đầu hàng.
Ở ngoài khơi, Hạm đội Thái Bình Dương của Mỹ phong tỏa bờ biển của Mexico. Thủy quân lục chiến Mỹ cũng đổ bộ lên cảng Veracruz và kiểm soát thành phố ven biển này.
Tháng 9/1847, quân đội Mỹ kiểm soát thành phố Mexico City (thủ đô Mexico) và buộc chính quyền của Tổng thống Mexico Lopez de Santa Anna đầu hàng.
Tháng 2/1848, Mexico ký Hiệp ước Guadalupe Hidalgo.
Theo đó, Mexico công nhận Texas thuộc Mỹ và nhượng thêm cho Mỹ các vùng California, Nevada, Utah, New Mexico, Arizona, Colorado, phần lớn Oklahoma, phần lớn Wyoming và một phần nhỏ Kansas. Tổng diện tích 10 khu vực này là khoảng 2,3 triệu km2 (tương đương 55% diện tích Mexico trước chiến tranh).
Đổi lại, Mỹ đồng ý thanh toán cho Mexico 15 triệu USD bồi thường thiệt hại về cơ sở hạ tầng do chiến tranh.
Nhiều chuyên gia lịch sử cho rằng, James K. Polk là một trong các Tổng thống Mỹ thành công nhất. Ông đã hoàn thành tất cả mục tiêu trong chính sách đối nội và đối ngoại của mình chỉ trong nhiệm kỳ 4 năm, theo Grunge.
“James K. Polk là ai kia chứ?” – câu hỏi mà nhiều thành viên đảng Whig dùng để chế nhạo về độ nổi tiếng của Polk khi ông ra tranh cử vào năm 1844 – đã được trả lời vào năm 1848, theo History.
Tuy nhiên, việc Mỹ sáp nhập Texas từ Mexico vào năm 1845 là một sự kiện gây tranh cãi. Nhiều người Mexico tin rằng Mỹ đã "đánh cắp" Texas từ họ, vi phạm luật lệ quốc tế vì sáp nhập mà không có sự đồng ý.
Mỹ lập luận rằng việc sáp nhập Texas là hợp pháp theo luật quốc tế, vì Texas khi đó là một "quốc gia độc lập" và có quyền gia nhập Mỹ nếu muốn. Họ cũng cho rằng Mexico đã từ bỏ chủ quyền đối với Texas bằng Hiệp ước Guadalupe Hidalgo.
Mặc dù vậy, có những người vẫn tin rằng việc sáp nhập Texas là vi phạm luật quốc tế. Họ cho rằng Texas không phải là một quốc gia độc lập, và Mỹ đã buộc Mexico phải từ bỏ lãnh thổ của mình. Họ cũng cho rằng Hiệp ước Guadalupe Hidalgo là bất hợp pháp vì nó đã được ký kết "dưới sự cưỡng bức".
Mỹ thắng trận, buộc Mexico phải cắt 55% diện tích lãnh thổ (ảnh: History)
Tháng 4/1849, James K. Polk rời Nhà Trắng. Ông hoàn toàn có khả năng tái đắc cử nhưng đã chọn nghỉ hưu do sức khỏe yếu.
3 tháng sau khi rời Nhà Trắng, James K. Polk qua đời.
Di sản lớn nhất ông để lại cho nước Mỹ là hơn 2 triệu km2 lãnh thổ, bao gồm bang Texas giàu có.
Theo The Hill, Texas có diện tích 696.241 km2 và dân số hơn 30 triệu người (tính đến cuối năm 2023).
Thời điểm mới sáp nhập, Texas là bang có nhiều nông trại chăn nuôi và diện tích đất nông nghiệp lớn nhất nước Mỹ. Kinh tế bang này chủ yếu dựa vào ngành chăn nuôi và khai thác gỗ.
Năm 1901, dầu mỏ lần đầu tiên được phát hiện ở Texas. Trữ lượng dầu mỏ ở Texas được xác được là khoảng 5 tỷ thùng (790.000.000 m3), chiếm 25% trữ lượng dầu mỏ của cả nước Mỹ.
Sau phát hiện năm 1901, bang Texas dẫn đầu nước Mỹ về sản xuất dầu mỏ, khí tự nhiên. Chỉ riêng bang này đã chiếm 1/4 nguồn cung dầu của Mỹ.
Ngày nay, Texas là một trong những bang giàu có nhất nước Mỹ và dẫn đầu về ngành khai khoáng, năng lượng tái tạo.
Vương Nam – tổng hợp
