Nông dân kiếm bộn tiền nhờ món "đặc sản" mùa nước nổi

Chợ quê thức giấc cùng tiếng gọi "Cá linh non đây!"

Từ xã Tân Hưng, Vĩnh Thạnh đến Vĩnh Hưng (tất cả thuộc tỉnh Tây Ninh), khi bình minh mới chớm, chợ quê đã rộn rã tiếng rao "Cá linh non đây!".

Loài cá nhỏ chỉ bằng đầu đũa, xương mềm, bụng tròn căng, thịt ngọt thanh này từ lâu được xem là "đặc sản của đặc sản" của mùa nước nổi. Một nồi canh chua bông điên điển hay đĩa cá linh chiên giòn cũng đủ gói trọn hương vị miền Tây trong những ngày nước lên.

Tại bến cá xã Tân Hưng, ánh hồng đầu ngày vừa nhuộm mặt sông thì hàng chục chiếc vỏ lãi (xuồng máy đuôi tôm) đã tấp nập ra vào. Tiếng máy nổ xen tiếng người í ới, tiếng cá quẫy nước… hòa thành bản hòa ca rộn ràng của mùa mưu sinh.

Ở mỗi vựa cá, 5–7 công nhân tay thoăn thoắt cân, đong, đổ. Ghe này vừa lùi, ghe khác đã chen vào, khoang đầy ắp cá tươi. Mồ hôi ướt đẫm lưng áo nhưng gương mặt rám nắng của ai cũng ánh lên niềm hân hoan báo hiệu một mùa bội thu.

Bà Nguyễn Thị Oanh (xã Tân Hưng) thương lái hơn 20 năm gắn bó với nghề, chia sẻ: "Cá linh non sống chưa móc hầu hiện bán 180–220 nghìn đồng/kg, cá đã làm sạch ruột 250–270 nghìn đồng/kg, thấp hơn 30–50 nghìn so với cùng kỳ năm ngoái. Nhưng đầu mùa cá vẫn được giá, mua bao nhiêu cũng có người lấy liền, không lo ế".

Bên chiếc ghe vừa cập bến, anh Trần Văn Hùng (ngư dân xã Tân Hưng) vừa đếm xấp tiền vừa cười: "Năm nay nước về nhiều từ đầu tháng 6 âm lịch. Khoảng 21–22 tháng 6, cá linh bằng chân nhang đã xuất hiện. Mỗi ngày tôi dỡ lưới hai lần, được khoảng 50 kg cá, kiếm vài triệu đồng, sống khỏe re. Mệt mấy cũng quên khi thấy cá đầy khoang".

Ngay cạnh đó, anh Võ Minh Tuấn (ngư dân hơn 15 năm bám sông) vừa gỡ cá vừa bộc bạch: "Cá linh là lộc trời cho, nhưng mấy năm nay nước về thất thường. Lo nhất là mấy đập thủy điện ở thượng nguồn, ảnh hưởng tới mùa nước nổi. Giờ cá còn nhiều thì còn bám sông, chứ nước ít cá ít thì phải tính đường khác".

Ở các vựa cá, số phận của từng mẻ được định đoạt ngay tại bến: Cá khỏe, còn sống loại "hàng tuyển", được thả vào vèo nước chảy mạnh để giữ ôxy, bán cho nhà hàng, quán ăn khắp các tỉnh thành; Cá yếu, lật bụng giá rẻ chỉ 4.000–6.000 đồng/kg, làm thức ăn cho cá nuôi hoặc đưa vào lò mắm, dự trữ quanh năm.

Với ngư dân, từng con cá đều quý vì đó là phần lộc trời ban. Họ hiểu rằng bảo vệ nguồn cá chính là gìn giữ sinh kế. Mỗi ngày, một vựa cá ở Tân Hưng thu mua vài ba tấn, những chiếc ghe không chỉ chở cá mà còn chở theo nhịp sống, tiếng cười và hơi thở của mùa nước nổi mùa mà sông, người và cá hòa quyện làm một.

Giữ cá linh "giữ hồn" mùa nước nổi

Cá linh về theo con nước, kéo theo nhịp sống mới trên bến dưới thuyền. Không chỉ là câu chuyện kinh tế, mùa cá linh còn gợi lại ký ức về những sáng sớm theo cha ra bờ sông, về bữa cơm quê với nồi canh chua bông điên điển và cá linh kho tiêu thơm lừng.

Nhưng phía sau sự rộn ràng là nỗi lo: biến đổi khí hậu, nguồn nước từ thượng nguồn Mê Công thay đổi, sản lượng cá linh có thể giảm bất cứ lúc nào.

Anh Lê Văn Hải (ngư dân xã Vĩnh Hưng) vừa vá tấm lưới sờn vừa nói: "Nước giờ không còn 'đúng hẹn' như xưa. Có năm nước lên muộn, có năm ít, cá linh cũng thất thường. Chỉ mong trời thương, chứ nếu cá linh mất đi, cả vùng sẽ mất một phần hồn của mùa nước nổi".

Thạc sĩ Lê Thanh Nam, chuyên gia nghiên cứu văn hóa, Trường ĐHQG Tp.HCM cho biết, cá linh không chỉ là đặc sản mà còn là "chỉ báo sinh thái" cho sức khỏe sông Mê Kông. Nếu nguồn nước, phù sa hay thảm thực vật biến đổi lớn, cá linh sẽ chịu tác động đầu tiên.

Người dân vùng đầu nguồn hiểu rằng muốn giữ mùa cá, phải giữ môi trường sống của nó. Nhiều hộ đã hạn chế khai thác cá non quá mức, nhường thời gian cho cá trưởng thành sinh sản. Một số xã tổ chức nhóm liên kết ngư dân – thương lái, thống nhất thời điểm và sản lượng khai thác để vừa đảm bảo thu nhập vừa tránh "tận diệt" nguồn cá.

Ông Nguyễn Văn Ba (65 tuổi, xã Hưng Điền) chậm rãi nói: "Ngày trước, cá linh về đặc kín sông, giờ thì thưa hơn. Phải biết giữ, chứ ăn hết cá non thì sau này còn gì cho con cháu nữa. Lấy vừa đủ thôi, còn lại để cá sinh sôi. Giữ cá linh không chỉ giữ cái ăn cái mặc, mà còn giữ luôn cái hồn mùa nước nổi. Nếu để cá linh mất đi, coi như mất luôn một phần ký ức xứ này".

Giữa bộn bề lo toan, mùa cá linh vẫn mang đến niềm vui và hương vị mặn mòi cho vùng biên viễn. Ở chợ quê, những ký cá tươi được chuyền tay, đưa vào bếp thành món canh chua, cá chiên, cá kho tiêu… Không chỉ nuôi sống bao gia đình, cá linh còn nuôi dưỡng ký ức và gìn giữ bản sắc miền Tây.

Khi mùa nước nổi qua đi, dư âm của những ngày sông rộn ràng vẫn còn đọng lại. Đó là âm thanh của máy đuôi tôm, tiếng cá quẫy, tiếng gọi nhau giữa bến sông và cả niềm tin rằng, nếu biết trân quý con cá và dòng sông, mùa cá linh sẽ còn mãi với đất và người nơi đây.

Chia sẻ với Người Đưa Tin, đại diện UBND xã Vĩnh Hưng cho hay, mùa cá linh ở miền Tây thường diễn ra vào mùa nước nổi, bắt đầu từ khoảng tháng 7 đến tháng 11 âm lịch. Đây là thời điểm cá linh non xuất hiện nhiều, đặc biệt là vào đầu mùa nước nổi, khi cá còn nhỏ bằng đầu đũa và có thịt rất ngon, ngọt. Đây là món ăn đặc sản không chỉ ở địa phương mà còn nhiều địa phương khác của khu vực miền Tây.

Đoàn Vũ