Loại cây quen thuộc nhưng công dụng không hề nhỏ nhắc đến ở đây là quả bồ kết. Giống cây "sống thọ" này thoạt nhìn có thể khiến bạn sợ hãi, vì trên thân cây có rất nhiều gai mọc tua tủa. Nhưng nếu nhìn sang quả thì bạn sẽ cảm thấy gần gũi ngay.
Quả bồ kết rất quen thuộc với nhiều người Việt. Chúng không kén đất, dễ trồng nên có thể tồn tại qua hàng thế kỷ.
Thoạt nhìn cây bồ kết rất lớn, có thể cao tới 30m, lá và quả khi còn non đều có màu xanh. Sau khi chín, quả sẽ chuyển màu đậm dần và cuối cùng trở thành màu đen. Quả dài, cong queo và lép kẹp, bên trong là các hạt bồ kết màu trắng ngà.
Có thể nhiều người chưa biết, những hạt này chứa hàm lượng lớn galactomannan và protein, vì vậy có thể dùng làm chất ổn định, kết dính, có ứng dụng rộng rãi trong ngành chế tạo giấy, in nhuộm trong may mặc… Hàm lượng dầu trong hạt bồ kết cũng rất cao. Ngoài ra, thân cây bồ kết còn rất phù hợp để chế tạo các món nội thất gỗ.
Ở nước ta bồ kết là cây mọc hoang phổ biến tại nhiều tỉnh miền Bắc. Mỗi năm, vào mùa thu hoạch (tháng 10–11).
Nhưng đặc biệt nhất có lẽ phải nhắc đến quả bồ kết. Sở dĩ chúng có giá hơn 2 triệu đồng/kg (tại Trung Quốc) là do công dụng tuyệt vời trong y học. Chúng là vị thuốc giúp lợi tiểu, long đờm, hạt và kể cả gai bồ kết cũng đều có thể dùng làm nguyên liệu thuốc, theo Dân Việt.
Quả bồ kết khô được bán tại Việt Nam với giá khoảng 170.000 đồng/kg ở một số nơi nước ngoài bắt đắt đỏ cao hơn gấp nhiều lần. Ảnh minh họa.
Bồ kết là loại cây có thể sống và cho thu hoạch trong nhiều thập kỷ. Nhờ đặc điểm ít sâu bệnh, dễ trồng và dễ khai thác, loại cây này đang mở ra hướng làm giàu bền vững cho nhiều vùng nông thôn Việt Nam.
Ngày xưa người dân thường dùng quả bồ kết làm nước gội đầu. Ngày nay bồ kết được ứng dụng trong chế biến hóa mỹ phẩm, dược liệu. Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS Đỗ Tất Lợi, cây bồ kết (Gleditschia australis Hemsl.) cung cấp ba dược liệu chính: quả chín khô (tạo giác); hạt phơi/sấy khô (tạo giác tử); gai hái từ thân (tạo thích, tạo trâm).
Một nghiên cứu của GS Đỗ Tất Lợi đăng trên Tạp chí Y học năm 1961 cho thấy, 10% bồ kết Việt Nam là chất saponaretin tinh khiết.
Năm 1969, nhà nghiên cứu dược liệu Ngô Thị Bích Hải công bố chiết xuất từ quả bồ kết Việt Nam gồm 8 flavonoid và 7 hợp chất tritecpen.
Nghiên cứu sơ bộ của BSCKII Huỳnh Tấn Vũ, Bệnh viện Đại học Y Dược cơ sở 3, cho thấy hỗn hợp flavonoid và saponaretin trong bồ kết có khả năng chống siêu vi trùng và giảm đau.
Tạp chí Trung Hoa Y học (1954) cũng từng ghi nhận nước sắc bồ kết có thể trừ đờm.
Trong Đông y, bồ kết có vị cay, mặn, tính ôn, hơi độc, vào hai kinh phế và đại tràng, có công năng thông khiếu, tiêu đờm, sát trùng, làm hắt hơi, sáng mắt, ích tinh.
Quả bồ kết mang lại nhiều lợi ích như hỗ trợ trị liệu các bệnh đường hô hấp, giúp tiêu hóa, cải thiện chức năng da và tóc, đồng thời có tác dụng làm sạch, kháng khuẩn. Cụ thể, bồ kết giúp làm dịu đường hô hấp, giảm ho, tiêu đờm, nhuận tràng, hỗ trợ trị mụn nhọt, làm sạch và dưỡng tóc chắc khỏe, kích thích mọc tóc.
Hô hấp: Giúp thông khiếu, tiêu đờm và kháng viêm, có thể hỗ trợ điều trị các bệnh như hen suyễn.
Tiêu hóa: Có tác dụng nhuận tràng, thông đại tiện, giúp chữa chứng táo bón, khó tiêu và kiết lỵ.
Da liễu: Giúp làm lành mụn nhọt, mụn bọc, giảm sưng viêm, và có khả năng tiêu độc.
Lợi ích đối với mái tóc:
Dưỡng tóc: Chứa saponin và flavonoid giúp làm sạch da đầu, loại bỏ gàu và nấm, đồng thời dưỡng tóc mềm mại, bồng bềnh.
Ngăn rụng tóc: Giúp nuôi dưỡng nang tóc, kích thích mọc tóc mới, làm tóc chắc khỏe từ gốc đến ngọn.
Phục hồi tóc hư tổn: Các dưỡng chất trong bồ kết giúp phục hồi tóc khô xơ, chẻ ngọn.
Làm sạch: Bồ kết còn được dùng để giặt quần áo len, dạ, lụa, giúp chúng không bị ố vàng và phai màu.
Gợi ý một số bài thuốc dân gian tiêu biểu từ bồ kết
- Chữa ho: bồ kết 1g, quế chi 1g, đại táo 4g, cam thảo 2g, sinh khương 1g, sắc lấy 200 ml nước chia 3 lần uống.
- Chữa trẻ em chốc đầu, rụng tóc: đốt bồ kết thành than, đắp lên vùng da tổn thương.
Trúc Chi (t/h)
