Việc kiểm điểm, phê bình thẩm phán Nguyễn Chí Cường, chánh tòa Tòa hình sự Tòa án nhân dân tỉnh Khánh Hòa vì cho rằng đã có thiếu sót trong việc không báo án cho chánh án và Ủy ban thẩm phán (UBTP) trước khi xét xử hoặc sau khi ra phiên tòa, xét xử khác với ý kiến đã báo với UBTP, trong đó có việc chánh án đã yêu cầu thẩm phán phải dừng việc tuyên án để báo cáo lại vụ án cho chánh án và tập thể UBTP để có ý kiến chỉ đạo. Việc yêu cầu thẩm phán phải dừng tuyên án như vậy có đúng tinh thần cải cách tư pháp? Có ý quan điểm cho rằng, về góc độ quản lý hành chính thì chánh án tòa tỉnh hoàn toàn có quyền, phải biết, phải yêu cầu thẩm phán báo cáo về đường lối xét xử vụ án, nhất là những vụ phức tạp, nhạy cảm. Từ đó, nhận xét việc lãnh đạo tòa yêu cầu thẩm phán dừng tuyên án để báo cáo về đường lối xử lý vụ án là hoàn toàn bình thường…
Ảnh minh họa. Nguồn: memphisinjurylawyerblog.com
Căn cứ Hiến pháp và pháp luật tố tụng, tôi cho rằng: Không ai có quyền yêu cầu thẩm phán chủ tọa phiên tòa phải dừng tuyên án, kể cả chánh án, bởi lẽ: Hoạt động xét xử của Tòa án là đại diện cho công lý, tất cả hoạt động tố tụng phải được thực tiến hành theo quy định của Bộ Luật tố tụng hình sự (BLTTHS). Khi Hội đồng xét xử đã nghị án xong thì phải tuyên án,không ai được quyền trì hoãn việc thực thi công lý. Luật chỉ có quy định việc hoãn phiên tòa (Điều 194 BLTTHS), chứ không có điều nào quy định việc dừng tuyên án. Luật cũng chỉ quy định nếu qua việc nghị án mà thấy có tình tiết của vụ án chưa được xét hỏi hoặc xét hỏi chưa đầy đủ thì Hội đồng xét xử (HĐXX) quyết định trở lại việc xét hỏi và tranh luận. Tuy luật không quy định,nhưng trong thực tế nếu có thì HĐXX có thể dừng (hoãn) việc tuyên án trong trường hợp bất khả kháng như đại diện Viện kiểm sát thực hành quyền công tố tại phiên tòa hoặc có thành viên trong HĐXX bị tai nạn, ốm đau đột xuất hoặc vì lý do chính đáng khác mà không thể tham gia khi HĐXX tuyên án.
Hiến pháp, Luật tổ chức Tòa án nhân dân dân và Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân, BLTTHS có quy định: ”Khi xét xử, thẩm phán độc lập, chỉ tuân thủ pháp luật". "Nghiêm cấm mọi hành vi cản trở Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân thực hiện nhiệm vụ “Khi xét xử, Hội thẩm, ngang quyền với thẩm phán“. Kể từ khi chánh án phân công cho thẩm phán giải quyết một vụ án cụ thể theo quan hệ tố tụng thì thẩm phán được quyền xem xét quyết định theo pháp luật (trừ việc quyết định gia hạn thời hạn chuẩn bị xét xử và áp dụng ,thay đổi, hủy bỏ biện pháp tạm giam )và khi vụ án được đưa ra xét xử, tại phiên tòa thì HĐXX là người chịu trách nhiệm trước pháp luật và có quyền quyết định toàn bộ các vấn đề liên quan đến vụ án.
Do đó, việc chánh án yêu cầu buộc thẩm phán phải dừng việc tuyên án, thực chất là đã can thiệp đến hoạt động của HĐXX chứ không riêng thẩm phán, vì hội thẩm nhân dân là người ngang quyền với thẩm phán và họ có quyền độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Ở đây quan hệ hành chính được chánh án lấn át quan hệ tố tụng. Và như vậy, việc can thiệp, yêu cầu dừng tuyên án của chánh án là không phù hợp với pháp luật tố tụng. Nếu hội thẩm nhân dân chiếm đa số và không đồng ý tạm dừng phiên tòa hay dừng tuyên án thì thẩm phán phải làm thế nào? Trong quy định của pháp luật và hướng dẫn về xét xử, có quy định nào để giải quyết những tình huống như thế hay không? Chánh án tỉnh Khánh Hòa trả lời: luật không có quy định và chưa có tình huống nào xảy ra…
Thực ra cách đây hơn 20 năm, tại hội nghị tổng kết công tác ngành Tòa án đã có phản ảnh một số vụ án xét xử sai là do có tình trạng các hội thẩm nhân dân có thể vì lý do bị tác động không đúng đã buộc thẩm phán phải tuyên án theo biểu quyết đa số. Thẩm phán chủ tọa phiên tòa không đồng ý với việc biểu quyết theo đa số hội thẩm nhân dân vì thấy rằng việc xét xử theo đa số là không đúng,nhưng giải thích thuyết phục không được.
Về vấn đề này, chánh án TAND tối cao đã có kết luận: “Thẩm phán phải tuân theo nguyên tắc đã được quy định tại Luật tổ chức Tòa án nhân dân và Bộ luật Tố tụng hình sự ”, Tòa án nhân dân xét xử tập thể và quyết định theo đa số”, vì vậy, dù biết rõ ý kiến của các hội thẩm là không đúng pháp luật, trước khi biểu quyết, thẩm phán đã phân tích mà các hội thẩm nhân dân vẫn giữ ý kiến và biểu quyết theo đa số thì thẩm phán phải tuân theo và tuyên theo đa số, còn các lãnh đạo tòa án không được phép vào phòng nghị án để thuyết phục hội thẩm nhân dân, tham gia nghị án, vì làm như vậy cũng là trái pháp luật. Nhưng ngay sau khi tuyên án, các đồng chí phải báo cáo với Tòa án cấp trên hoặc đề nghị VKS kháng nghị theo trình tự phúc thẩm để khắc phục ngay việc xét xử sai lầm đó.”
Chánh TAND tối cao còn nhấn mạnh: "Cũng từ nay, các Tòa án cần chấm dứt ngay tình trạng tại phiên tòa Hội đồng xét xử tuyên bố “hoãn phiên tòa để xin ý kiến cấp trên”. Do đó,khi chuẩn bị xét xử Thẩm phán phải nêu cao ý thức trách nhiệm,làm tròn trách nhiệm Nhà nước và luật pháp giao phó,mọi phiên tòa phải được tiến hành theo thủ tục tố tụng quy định và HĐXX phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về những quyết định của mình “.
Nội dung kết luận của chánh án TAND tối cao từ ngày ấy đến bây giờ vẫn còn nguyên giá trị. Nghị quyết 49 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, đã nêu rõ “Phân định rõ thẩm quyền quản lý hành chính với trách nhiệm quyền hạn tư pháp trong hoạt động tố tụng tư pháp theo hướng tăng thẩm quyền và trách nhiệm cho…. thẩm phán để họ chủ động trong thực thi nhiệm vụ, nâng cao tính độc lập và chịu trách nhiệm trước pháp luật về các hành vi tố tụng của mình”. Đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của cải cách tư pháp.
Để khắc phục tình trạng “báo án” tràn lan không đúng tinh thần cải cách tư pháp, cần phải công khai minh bạch các mối quan hệ giữa thẩm phán và chánh án, lãnh đạo Tòa chuyên trách với thẩm phán và Hội thẩm nhân dân bằng quy chế chung cho tất cả tòa các cấp, cần tách bạch chức năng quản lý hành chính và tố tụng để tăng cường tính độc lập của thẩm phán trong hoạt động xét xử.
Tuy nhiên,trên đây chỉ là ý kiến của các cá nhân, do đó mong nhận được ý kiến trao đổi ở nhiều khía cạnh khác nhau của bạn đọc về vấn đề này để đóng góp cho việc xây dựng pháp luật ngày càng hoàn thiện hơn.
Luật sư Nguyễn Hồng Hà (phó chủ nhiệm Đoàn Luật sư tỉnh Khánh Hòa)
