Làng Vân Côn chỉ cách làng Phú Hạng một con sông Đáy ngắn ngủi, nhưng vì lời thề xưa, cho đến nay hai làng vẫn sống hòa thuận, luôn chia sẻ, giúp đỡ nhau những lúc khó khăn, đặc biệt họ coi nhau như anh em ruột thịt một nhà.
Đình làng Phú Hạng
Đại gia đình lớn nhất Việt Nam
Không có gì nói ngoa khi khẳng định làng Vân Côn và Phú Hạng là một gia đình lớn nhất nước Việt Nam bởi họ coi nhau như anh em ruột thịt. Mọi khó khăn, ngọt bùi đều được hai làng chia sẻ cho nhau. Mọi người đều tôn trọng lẫn nhau, hai làng đều giành cho nhau những tình cảm tôn trọng, đến nỗi dù là người già thế nào, nhưng khi gặp bất cứ ai dù già hay trẻ, dù trai hay gái ở làng kia cũng đều tôn kính lễ phép chào anh cả.
Từ siêu thị Big C, chạy theo Đại lộ Thăng Long khoảng 15 km về phía Tây, chúng tôi có mặt tại thôn Vân Côn. Đó là một ngôi làng nằm ở ngoại thành, với những ngôi nhà khang trang, đường cái sạch sẽ và những chiếc xe đắt tiền đi lại nườm nượp. Nếu không có ngôi đình, gốc đa, ao cá và giếng nước giữa làng thì chắc hẳn mọi người sẽ không thể tin được rằng ở đây còn lưu giữ được một truyền thống cổ xưa đến thế.
Dù kinh tế đã phát triển, nhiều giá trị truyền thống xưa bị mai một. Tuy nhiên, cho đến bây giờ, hỏi bất cứ ai ở hai làng này, từ già đến trẻ về tục lệ kết nghĩa anh em, trai gái không được lấy nhau có từ lâu đời giữa làng Vân Côn và làng Phú Hạng thì ai cũng đều kể lại được vanh vách.
Theo đó tương truyền rằng khi xưa trước khi cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng diễn ra, từ tướng đến quân đều đến dòng sông Hát Môn mà thề rằng: “Một xin rửa sạch nước thù / Hai xin đem lại nghiệp xưa họ Hùng”. Hai Bà Trưng (Trưng Trắc, Trưng Nhị - PV) đã nhận được sự ủng hộ của toàn dân cùng sự giúp sức của các nữ tướng kiệt xuất như: Thánh Thiên, Lê Chân, Thiều Hoa, ả Đã, ả Túc, ả Lã Nàng Đê, Bát Nàn...Mọi người đều thề một lòng theo hai nữ tướng đến cùng. Để giữ trọn lời thề, khi cuộc khởi nghĩa bất thành, các tướng quân đã cùng Hai Bà Trưng trẫm mình xuống dòng Hát Môn.
Trong số những tướng của Hai Bà Trưng trẫm mình xuống sông thời đó, có nữ tường ả Lã Nàng Đê. Thi thể của bà đã trôi từ dòng Hát Môn xuống Hát Giang (tức sông Đáy ngày nay), đến đoạn Vân Côn thì mắc lại. Thời ấy vì lo chạy giặc, mặt khác lo sợ bị liên lụy, người dân không ai dám bén mảng đến xác của bà. Về sau xác của bà trôi xuống đến thôn Phú Hạng, người dân nơi đây cũng lo lắng, sợ hãi không kém. Nhưng, cảm phục trước tinh thần yêu nước của bà, không những thế, đến lúc chết cũng không ai thừa nhận, nhân dân hai làng đã vớt xác bà lên để an táng.
Làng Phú Hạng và làng Vân Côn chỉ cách nhau con sông Đáy ngắn ngủi
Tuy nhiên, vì hai làng khác nhau, nên mỗi làng có một miếu thờ riêng, ở Vân Côn lấy tên là Quán Sông, còn Phú Hạng đặt tên Quán Ngọ. Và cũng từ đó, hai làng tôn bà là Mẫu, rồi kết nghĩa anh em, sống hòa thuận với nhau cho đến tận bây giờ. Đến thời Lê, đình làng Vân Côn được xây dựng và bà ả Lã Nàng Đê được đưa vào đình thờ cùng 3 vị thánh, còn Quán Sông vẫn có đó, nhưng chỉ mang tính chất tượng trưng.
Hàng năm, cứ mỗi độ Tết đến, xuân về, cả hai làng đều mở hội tưng bừng nhằm tưởng nhớ đến công ơn của nữ tường ả Lã Nàng Đê. Theo đó, ở Phú Hạng cứ vào ngày mồng 6, tháng giêng, ở Vân Côn vào ngày 12. 2 (âm lịch) lại tổ chức rước kiệu. Theo cụ Nguyễn Đình Mưa 89 tuổi, một cao niên ở làng Vân Côn chia sẻ: "Hai làng coi nhau như anh em ruột, nên bất kể năm đó tổ chức lễ hội to, hay nhỏ, hai làng cũng mời những cụ ông, cụ bà và vài chục hàng đô ở làng kia xuống giao lưu. Đó là cơ hội để hai làng ôn lại những nét truyền thống cổ, cũng như nhắc nhở con cháu giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp đó. Nếu làng Phú Hạng tổ chức lễ hội thì bao giờ cũng phải rước kiệu lên Quán Sông và đình làng Vân Côn lễ bái và ngược lại”.
Từ đời này sang đời khác, vẫn giữ được tục lệ
Từ bao đời nay, người giữa hai làng vẫn có truyền thống giúp đỡ lẫn nhau. Nếu trước kia, mỗi khi nghe thấy làng này gặp khó khăn thì chắc chắn anh em làng kia sẽ ra tay ngay. Vào những vụ mùa, nếu làng này cấy, gặt xong mà làng kia chưa xong thì mọi người cũng sấn tay vào giúp đỡ. Không những giúp đỡ nhau khi ở quê, mà cho đến tận bây giờ, nếu ra ngoài, chỉ cần biết đó là người làng mình kết nghĩa, thì mọi người cũng sẵn sàng giúp đỡ mà không đòi hỏi cái gì.
Cụ Nguyễn Đình Mưa
Từ những truyền thuyết, cho đến sự thật lạ kỳ trên chỉ là một phần của nét văn hóa lạ ở nơi này mà thôi. Bởi, theo ông Mưa, cũng như hàng chục cao niên khác trong làng vẫn truyền dạy cho con cháu của mình phải gìn giữ tục lệ lâu đời kia. Mọi người phải sống hòa thuận, giúp đỡ, tôn trong lẫn nhau như anh em trong nhà, trai gái hai làng tuyệt đối không được lấy nhau.
Cũng thật lạ, không biết vì nghe lời cha ông, hay vì bị một lời nguyền nào đó, mà cho đến nay, hai làng Vân Côn - Phú Hạng chưa từng có ai kết hôn thật. Chẳng may, nếu có đôi trai gái nào thoát li từ nhỏ trót say nắng nhau, nhưng khi biết là anh em kết nghĩa thì cũng tự ý thức hẹn nhau kiếp sau. Đọc qua, chúng ta có thể thấy giống với quy định ngầm của các liền anh liền chị trong quan họ Bắc Ninh, nếu đã hát cùng nhau thì không bao giờ được kết hôn với nhau. Nhưng thực tế đó là hai tục lệ hoàn toàn khác nhau cả về hình thức và truyền thuyết lâu đời.
Ông Lê Văn Tứ một cao niên của làng Phú Hạng khẳng định như đinh đóng: "Tôi năm nay gần 90 tuổi rồi, nhưng chưa từng nghe nói, hoặc chứng kiến một đám cưới nào giữa trai gái làng Vân Côn với làng Phú Hạng cả”.
Còn theo anh Ngô Văn Oai 26 tuổi ở làng Vân Côn chia sẻ: "Ngay từ khi còn nhỏ, tôi đã được ông bà, bố mẹ kể cho tôi nghe về những tục lệ tốt đẹp này. Kể từ đó, tôi cảm thấy mình có một tình cảm đặc biệt với người ở làng Phú Hạng. Nếu gặp người lớn ở làng đó thì tôn trọng, gặp thanh niên, trẻ nhỏ thì quý mến, với những cô gái thì coi là anh em mà không bao giờ nghĩ đến chuyện yêu đương”.
Theo các cán bộ của xã Vân Côn và xã Tân Phú thì cho đến nay, chưa từng phải xử lý một vụ xích mích, đánh nhau nào giữa người dân của làng Vân Côn và làng Phú Hạng cả. Còn chuyện kết hôn giữa trai gái hai làng thì càng không có tiền lệ.
Nhờ sự truyền dạy tỉ mỉ của đời trước cho đời sau, nên tình nghĩa giữa hai làng ngày càng bền chặt, từ các cụ già người còn, người mất, đến lớp trẻ dù ở nhà hay đi xa, mọi người vẫn đều có ý thức cùng nhà gìn giữ truyền thống tốt đẹp có một không hai này.
Ngô Hùng - Mai Thương
