“ Ốc đảo ” nơi hồ trên núi
Theo trí nhớ của cụ Giáp Trọng Kiên, 86 tuổi, nguyên Bí thư xã Sơn Hải, huyện Lục Ngạn, Bắc Giang trong gần 30 năm, kể lại: năm 1964, khoảng 500 dân công quanh vùng Bắc Giang được đưa đến Sơn Hải thực hiện nhiệm vụ đắp hồ thủy điện. Hồ Cấm Sơn được xây dựng với mục đích điều tiết nước, phục vụ tưới tiêu cho các vùng hạ du như huyện Lạng Giang, huyện Yên Dũng, một nửa huyện Lục Nam và thị xã Bắc Giang.
Thời điểm đắp đập ngăn dòng, miền Bắc khó khăn thiếu thốn, máy móc không có mấy, chủ yếu việc đắp hồ được thực hiện bằng tay trong ròng rã 3 năm trời. Nhiều dân công đã thiệt mạng bởi gió to làm lật thuyền hoặc ốm đau, bệnh tật trong quá trình xây dựng. Đến năm 1966 thì nước hồ bắt đầu dâng và từ đó chia cắt xã Sơn Hải thành 5 thôn cho đến ngày hôm nay.
Cũng ít ai biết rằng đây chính là nơi nhạc sỹ Phó Đức Phương cảm tác viết nên ca khúc “ Hồ trên núi ” cho một bộ phim tài liệu nghệ thuật của đạo diễn Nguyễn Khánh Dư vào năm 1971. Về sau, tác phẩm âm nhạc này đã trở nên nổi tiếng và không còn xa lạ gì với thính giả yêu âm nhạc cả nước.
Chúng tôi đến Sơn Hải vào một ngày mưa, tại xã vùng 3 đặc biệt khó khăn này, có tới 70% dân số là người Nùng. Heo hút bên con đường độc đạo chỉ thưa thớt một vài bóng dáng những căn nhà tồn tại sự sống. Nằm dưới con đường đất dốc trơn trượt là ngôi nhà của đồng chí Bí thư Đảng ủy xã Giáp Hồng Đăng, ông là người con thứ 5 của cụ Giáp Trọng Kiên. Trong bộ quần áo giản dị, chiếc mũ cối quân đội màu xanh lơ và đôi dép tổ ong trắng, ông ngồi lặng ngắm mặt hồ yên bình, tay điều khiển cần lái của chiếc thuyền máy đưa chúng tôi đến với Đồng Mậm.
Thôn Đồng Mậm thuộc xã Sơn Hải cách Hà Nội khoảng 150km, nằm trọn trong lòng hồ thủy điện Cấm Sơn. Công trình thủy điện từ năm 1966 đã vô tình biến nơi đây trở thành “ốc đảo”, 3 mặt nước – 1 mặt núi cao phủ rừng phòng hộ. Trong 5 thôn của Sơn Hải thì Đồ
