Khi nói về thời hoàng kim của dòng họ Mạc ở Hà Tiên, người ta vẫn hay nhắc đến một khối tài sản khổng lồ truyền đời cho hậu thế. Và, để con cháu trong dòng họ đời sau biết đường tìm ra, tiền nhân đã làm ra một bài thơ được mã hóa, mà duy chỉ có người trong dòng tộc mới hiểu được. Cơ sở để suy luận về một kho báu là họ Mạc trong quá khứ từng có một giai đoạn kinh tế cực thịnh.
Người có công xây dựng sự nghiệp của dòng họ Mạc ở Hà Tiên là Mạc Cửu nhưng đến thời con của ông là Mạc Thiên Tích (1718-1780) làm tổng binh trấn Hà Tiên thì danh tiếng của dòng họ này mới thực sự vang danh. Mạc Thiên Tích nổi tiếng cầm, kỳ, thi, họa, văn võ song toàn, biết nhìn xa trông rộng. Sinh thời ông là người động viên thành lập hội văn thơ Tao Đàn Chiêu Anh Các nổi tiếng, hội tụ được những tài tử văn chương từ Nhật Bản, Triều Tiên, Quảng Đông (Trung Quốc), và nhiều nước Đông Nam Á khác đến giao lưu. Dưới đường lối lãnh đạo của ông, tiểu quốc (thực ra cuối thế kỷ 19, xứ Hà Tiên do họ Mạc đứng đầu, độc lập như một quốc gia thực thụ) này nhanh chóng giàu mạnh. Vị thế ảnh hưởng sang tận các nước lân bang, trong đó có một giai đoạn nhà vua Cao Miên cũng phải tùy lụy, phục tùng.
Nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt khẳng định, thực tế thời kỳ Mạc Thiên Tích trị vì xứ Hà Tiên, thì dòng họ Mạc nói riêng và đất Hà Tiên nói chung cực thịnh về mọi mặt và Hà Tiên lúc này coi như là Kinh đô phương Nam. Những tư liệu lịch sử từ ông Đạt cho thấy, họ Mạc có xây thành, được tổ chức quân đội, được phép in tiền riêng. Không những thế, với tầm nhạy bén lấy ngoại giao phục vụ phát triển kinh tế, họ Mạc đã chủ trương mở rộng giao thương, trao đổi hàng hóa với một số nước lớn ở Bắc Á như: Nhật Bản, Triều Tiên và vùng Quảng Đông (Trung Quốc), cùng hầu hết các nước ở Đông Nam Á như Malaysia, Lào, Philippin, Miến Điện.
Họ Mạc có đội tàu buôn rất hùng hậu để chuyên chở hàng hóa, cũng như xây một cảng biển lớn đón tàu ngay tại cửa biển Hà Tiên ngày nay. Hà Tiên lúc đó thực sự trở thành điểm son trên bản đồ vùng Đông Nam á, đứng đầu là sự lãnh đạo của một dòng tộc giàu có, giỏi dang, đó là họ Mạc.
A.K
