Người gỡ rối cho những “con rối” cô đơn
Nếu có một ngày nào đó bạn rẽ qua làng Đào Thục (Đông Anh, Hà Nội), đừng quên ngồi bên hồ nước bình dị để chiêm ngắm những con rối vẫn đang say sưa kể tích cổ bất kể trời đông giá hay nắng hạ. Suốt mấy thế kỷ trôi qua, từ khi phường rối nước đầu tiên được dựng lên để các bậc vua chúa thưởng lãm cho đến ngày hôm nay, khi những con rối nước đã trở nên cô đơn giữa nhịp sống hối hả thượng tầng, thì đam mê vẫn còn đó, nhiệt huyết vẫn đong đầy trong từng động tác mềm dẻo của các nghệ nhân.
Cũng giống như Chèo, Tuồng hay Cải lương, nghệ thuật múa rối nước cứ như bị văng ra khỏi bánh xe của thời cuộc, để nhường chỗ cho những bộ môn nghệ thuật đương đại luôn có sức hấp dẫn khó cưỡng với giới trẻ.
Nhiều nghệ nhân rối nước kẻ bỏ nghề để làm phu hồ, người xa xứ lập nghiệp. Làng Đào Thục xưa huy hoàng với rối nước là thế, nay cũng chỉ còn hơn 20 nghệ nhân biểu diễn rối nước thường xuyên, còn lại cũng vì mưu sinh mà “bỏ cuộc chơi” hết rồi. Anh Nguyễn Thế Nghị - Trưởng phường múa rối Đào Thục bảo: "Nghề múa rối đòi hỏi cao về sự kiên trì nhưng thu nhập từ nghề lại thấp, đó cũng là lý do khiến lớp trẻ không mặn mà trong việc tiếp nối những truyền thống của cha ông”.
Múa rối nước vì thế nhiều khi cũng chỉ là niềm vui của kẻ say nghề lúc nông nhàn.
Nghệ nhân múa rối Nguyễn Văn Tâm, giờ đang làm việc tại Nhà hát Rối nước Ánh Trăng tại Sun World Halong Complex (Hạ Long). Anh là một trong số ít các nghệ nhân tìm được bến đỗ cho mình, để có thể thoả đam mê với rối nước mà không phải chịu áp lực mưu sinh. Anh kể: “Trước khi đến với Sun Group, tôi chỉ là một “gã rối” say nghề, 17 năm quanh quẩn với rối, với nước sau rèm che, đã có lúc tưởng như mình không theo nổi được cái nghề khá “cô đơn” này nữa. Đúng lúc đó, như một cơ duyên, Sun Group xây nhà hát rối nước Ánh Trăng ở ngay công viên trên đỉnh Ba Đèo, Hạ Long”.
Anh được mời về nhà hát từ ngày cái hồ nước còn đang cạn khô khi công trình chưa xong. Và giờ thì, mưa, nắng, ít khách, nhiều khách, vẫn diễn. Anh kể: “Có hôm đang diễn thì mưa như trút nước. Sân khấu không có mái, các anh em chơi nhạc chỉ có mỗi chiếc ô nhỏ che đầu, thế là nhường ô che cho đàn, cho trống, còn mình thì ướt nhẹp. May sao lúc mưa khách cũng không bỏ mình đi. Tôi nhìn qua rèm còn thấy mấy bạn khách nước ngoài, có người Âu, có người Á, họ bỏ áo mưa ra mặc, và đứng xem chăm chú, xem đến hết vở và vỗ tay nhiệt tình lắm. Tự nhiên mình cảm giác như đã truyền được một chút gì đó thật Việt Nam vào trong vở diễn, trong câu hát, và mong là các bạn ấy cũng cảm nhận được một điều gì đó đặc biệt. Chỉ cần thế thôi, 2 khách, 3 khách nhưng họ đứng xem diễn Rối trong mưa đến cuối, tại điểm cuối của Ba Đèo, khiến chúng tôi dù có dầm nước cả nửa tiếng rồi vẫn thấy ấm lòng”.
Đến xem rối ở Sun World Halong Complex, du khách không phải bỏ thêm tiền. Những người đã bỏ công sức, tiền của xây nhà hát, thuê nghệ sỹ biểu diễn tại đây, chỉ đơn giản là muốn gia tăng trải nghiệm cho du khách đến công viên, muốn giữ rối nước để văn hóa truyền thống được lan tỏa cho muôn đời sau, để du khách quốc tế luôn nhớ Việt Nam có rối nước “hay lắm, đặc sắc lắm”, để người nghệ sỹ như anh Tâm được tiếp tục say nghề.
Tiếp sức, để tiếng khèn thêm sắc hân hoan
Ai đến Tây Bắc, hẳn sẽ nhớ tiếng khèn của chàng trai người H’Mong, mê mẩn điệu múa xòe của người con gái nơi bản làng vùng cao. Nhưng đâu phải khi nào đến Sa Pa cũng được nghe tiếng khèn ấy, chiêm ngưỡng điệu múa ấy, nếu không gặp phiên chợ tình Tây Bắc. Thi thoảng mới có những lễ hội mà người bản địa được mang khèn đến múa, cho du khách thập phương thưởng lãm. Nếu bảo người Lào Cai có thể kiếm sống bằng múa khèn thì …e là khó.
Vậy mà có một nơi, mùa nào cũng có lễ hội khèn, lễ hội hoa, lễ hội văn hóa vùng cao Tây Bắc, lễ hội mùa lúa chín…, để nghệ nhân vùng cao được mang khèn vào đó mà say mê. Ngày nào đến đây du khách cũng được ngắm những cạp váy xòe rập rờn múa lượn. Ấy là khu du lịch Sun World Fansipan Legend.
Giàng A Sử (xã Cao Sơn, Mường Khương, Lào Cai) – đã từng phải bỏ xứ vào Tây Nguyên lập nghiệp, được Sun World Fansipan Legend mời tới lễ hội để diễn cho du khách thưởng lãm. Nhiều nghệ nhân khác cũng có thêm công ăn việc làm mỗi khi khu du lịch này tổ chức lễ hội.
Mà đâu chỉ là thổi khèn, múa điệu truyền thống, họ được mang những đặc sản địa phương vào khu chợ Tây Bắc bán cho du khách, được biểu diễn múa sạp, được thể hiện nghệ thuật nấu rượu truyền thống… Văn hóa truyền thống Tây Bắc được tái hiện, gìn giữ, và trở thành nguồn sống cho bà con vùng cao, cũng nhờ có cách làm du lịch đặc sắc của Sun World Fansipan Legend.
Gìn giữ cội nguồn văn hóa, biến văn hóa bản địa thành đặc sản hút khách, và tạo điều kiện để người dân, những nghệ nhân truyền thống sống được bằng chính văn hóa đặc sắc của địa phương, làm du lịch bắt nguồn từ cội rễ văn hóa sẽ bền vững, nhưng lợi nhuận thì… “còn lâu mới có”. Đó là lý do ít nhà đầu tư nào muốn làm như Sun Group đang làm. Nhưng nói như ông Đặng Minh Trường, CEO của Tập đoàn này, thì: “Bởi theo đuổi những tiêu chí đề cao chất lượng, đẳng cấp, hầu hết sản phẩm của Sun Group đều không đem lại lợi nhuận ngay. Tuy nhiên, chúng tôi tin rằng, với quy mô và sức hút từ các sản phẩm của mình, lợi nhuận sớm muộn sẽ có”.
Thu Hà
