Mỗi tháng đôi lần chợ phiên Cửa Cải họp, bà con dân tộc hai nước Việt- Trung lại có dịp trao đổi buôn bán hàng hoá với nhau nhưng chính trong những phiên chợ này, thuốc phiện lại từ bên kia biên giới tuồn vào Việt Nam, đủ cả hàng trắng (heroin), hàng nâu (thuốc phiện đen) với hình thức ngày càng tinh vi và phức tạp.
“Quà” của những người đi xa về là thuốc phiện?
Chúng tôi đến nhà ông Lý A Quan, xã Huổi Luông khi trời cũng đã sập tối. Ông Quan là một trong những người nghiện thuốc phiện lâu năm nhất trên địa bàn xã. Căn nhà, hay nói chính xác hơn là một cái lán nhỏ, quây bốn bề bằng những tấm ván tạm bợ, trong đó vợ chồng ông cùng vợ chồng người con trai và đứa cháu nhỏ còn đang ẵm ngửa sinh sống. Tưởng chừng chỉ một cơn mưa lớn cũng đủ khiến cái lán sập xuống. Mới qua cơn mưa, lại trên núi cao nên thời tiết khá lạnh, ông Quan mời chúng tôi ngồi gần bếp lửa cho ấm. Tay ông hơi run. Người Mông trên núi cao giỏi chịu đựng cái lạnh, cái rét, thậm chí là cái đói nhưng nhiều người không chịu nổi cái rấm rứt như những cơn sốt rét rừng kéo từ ngày này sang ngày khác do thiếu thuốc phiện.
"Mình bị nghiện lâu rồi, cũng già nữa nên cai khó lắm. Bộ đội cũng giúp nhiều lần rồi nhưng cứ về là lại bị nghiện trở lại, thấy ngại với bộ đội". Vợ ông năm nay cũng đã ngoài 70 tuổi, không biết tiếng Kinh, hỏi gì cũng chỉ lắc đầu "chipo- chipo" (không biết). Bà ngồi lọt thỏm trong góc nhà, nhỏ bé như một cành củi rừng khô. Hàng ngày, hai vợ chồng ông bà vẫn cùng nhau đi rẫy, gùi sau lưng cả gùi bắp, gùi sắn đem ra chợ bán: "Bây giờ mình già rồi, không ai thuê nữa nên phải tự làm cho mình thôi, đói lắm, thiếu thuốc lắm nhưng biết làm sao".
Cán bộ quân y biên phòng Huổi Luông thăm khám sức khoẻ cho người nghiện.
Mới 60 tuổi nhưng ông Quan đã có tới 35 năm dùng thuốc phiện. Trước kia khi còn đi làm thuê cho người ta thì chủ thuê thường có sẵn thuốc để trả thay công, một ngày làm được 50-70 nghìn (sức của người già) cũng hút hết, chẳng để lại được đồng nào. Hoặc có khi, đến phiên chợ, có người đi xa về thì mua nhiều về tích lại dùng dần. Mỗi phân thuốc (1 lần hút) rẻ cũng phải 25 nghìn đồng mà mua chịu thì khó lắm. "Người Mông trên núi lại không có thói quen trộm cắp vặt vì luật của dân tộc nghiêm lắm.
Nếu bị bắt quả tang, có khi sẽ bị trói lại bằng dây đồng rồi treo lên nhiều ngày, vì vậy dù đói thuốc thế nào người Mông cũng chỉ đem đồ đạc, của cải trong nhà mình đi đổi thuốc", ông Quan ngồi trầm ngâm kể. Cũng đã mấy ngày rồi không có thuốc, ông Quan cũng phải cố chịu đựng. Cũng may các con ông không ai dính phải nàng tiên nâu. "Tôi lỡ nghiện rồi, chỉ chờ đến khi nào chết thì thôi chứ không để liên lụy tới con cái đâu", ông Quan nói.
Những trường hợp như của gia đình ông Quan không hiếm ở Huổi Luông này, khắp 22 bản của xã đều có những người nghiện đã lâu năm. Như trường hợp của anh Chéo Pầy Mìn 42 tuổi ở bản Chang Hỏng 1, đã có tới 18 năm dùng thuốc phiện là điển hình. Gặp chúng tôi, anh Mìn có vẻ ngại ngùng: "Ngày trước, khi mình chưa bị nghiện, bạn bè còn đến đầy nhà, nhưng nghiện rồi thì bạn bè xa lánh hết cả, chỉ có vợ con là không bỏ thôi".
Tuổi trẻ, có chút khéo tay, anh Mìn cùng với người anh rể rủ nhau đi làm thuê. Biết anh rể nghiện nhưng Mìn cũng tin tưởng vì là người trong nhà, không ngờ bị anh rể rủ hút, rồi lại cho hút không nên cũng gật đầu. Đến khi nghiện hẳn rồi, người anh mới bắt Mìn phải trả tiền, không có tiền thì lại làm thuê cho anh để gán nợ. Tiền đi làm về không đủ nuôi vợ con, vợ phát hiện ra hỏi: "Ô hay, thế chồng bị nghiện à". Vợ giận, không cho nằm cùng, Mìn cũng cố gắng cai nghiện lắm, dăm lần bảy lượt nhưng cũng không thành.
Mìn kể: "Năm ngoái, bộ đội biên phòng có tới nhà vận động cai nghiện ngay trong đồn, mình cũng được vợ con bảo cho đi. Cai xong rồi nhưng cứ về đi làm thuê là lại bị nghiện lại". Với bà con người Dao ở đây, nghiện cũng là một căn bệnh. Mỗi lần lên cơn thì người run lập cập, cơn còn nặng hơn sốt rét, chân tay run rẩy, các khớp đau, người ngợm mỏi nhừ, người vợ chỉ biết ôm chồng khóc. Trước kia, mỗi chỉ thuốc phiện chỉ chừng 3 nghìn đồng, sau này thì càng ngày càng đắt. Bây giờ mỗi chỉ lên tới 300 nghìn đồng, bằng 2-3 ngày công làm thuê, hút tiết kiệm lắm cũng chỉ được 2-3 ngày, chia ra tuỳ theo giác cảm của từng người mà được nhiều ít.
Gian nan cuộc chiến cai nghiện
Theo chân anh Đào Thanh Nam, cán bộ quân y của đồn biên phòng Huổi Luông, chúng tôi đi xuống bản. Đi đến đầu bản Chang Hỏng 2 đồng chí Nam chỉ cho chúng tôi xem hai căn nhà đầu hồi, chỉ cách nhau một con đường đi ngang qua mà hai căn nhà hoàn toàn khác nhau. Một bên là căn nhà bê tông mới xây khá khang trang, sạch sẽ, một bên là cái lán nhỏ xập xệ, tềnh toàngå. Đấy lại là 2 căn nhà của hai anh em trai ruột. Người anh năm nay mới ngoài ba mươi, nghiện chừng một, hai năm, đói nghèo mãi không dứt. "Đất ở đây tốt lắm, cứ gieo cây gì là lên cây ấy, chỉ cần chăm chỉ là không sợ đói. Như nhà của cậu em đấy, mới chỉ trúng vài vụ chuối đã đủ tiền dựng nhà. Chỉ mong thêm vài vụ chuối tốt nữa để bà con có thể xây cất nhà tử tế hơn, ai cũng được như vậy thì tốt quá".
Người nghiện rải rác ở các bản nên công tác vận động chống cai nghiện cũng không dễ. "Nhiều người nghiện lâu rồi, nhìn thấy những cơn vật do lên cơn thiếu thuốc thì sợ lắm, mình phải đến tận nơi, thuyết phục là dùng thuốc mới tốt hơn, đỡ mệt, thuốc cedemex là thuốc thảo dược nhẹ nhàng thôi. Nói nhiều lần thì dần dần bà con cũng nghe theo". Có những trường hợp, bộ đội phải đến nhiều lần mà gia đình vẫn không chịu tiếp. Đường từ đồn xuống bản cũng khá xa, lại toàn đường núi, thời tiết tốt đã đành, thời tiết xấu anh em cũng đành phải nhìn nhau "chịu".
"Chịu" ở đây không phải là bỏ đó quay về mà là "xắn móng lợn", bỏ xe, đi bộ tới hàng cây số để không lỡ hẹn với bà con. Chuyện bị thương do tai nạn đi lại, đường rừng đường núi với bộ đội là chuyện thường. "Sợ nhất là chó cắn. Chó ở trong bản dữ lắm, mà cũng lạ, chó không cắn người trong bản bao giờ mà chỉ nhè người kinh hoặc giáo viên, cán bộ y tế mà thôi. Mình cũng bị cắn vài bận rồi, làm y tế nhưng nghĩ đến cũng thấy ghê lắm", anh Nam cười chia sẻ.
Thuyết phục được người nghiện đồng ý cai đã mừng lắm rồi, đến khi tập trung được họ về đồn biên phòng lại là chuyện khác. Có những bản cách xa đến hàng chục cây số, bộ đội phải lái xe đến, "kẹp" con nghiện về, trời mưa, trời nắng đều vất vả như nhau. "Được cái, người nghiện ở đây lành hơn ở dưới xuôi nhiều. Dù tỉ lệ cai thành công không cao, nhưng trong thời gian tập trung cai, họ cũng đã tạm cắt được cơn nghiện, cũng xem như một khoảng lặng trong cuộc sống của họ. Chúng tôi chỉ tiếc không đủ kinh phí để có thể tạo cho họ một cái nghề ổn định, để không phải tiếp tục vướng phải cái vòng luẩn quẩn của nàng tiên nâu", anh Trịnh Anh Tuấn, phó đồn trưởng đồn Biên phòng Huổi Luông chia sẻ.
Phóng sự của Đỗ Huệ
