Hồ sơ được Thư viện An ninh Quốc gia thuộc Trường đại học George Washington công bố hôm 19.8, nhân kỷ niệm 60 năm đảo chính.
“Cuộc đảo chính quân sự… được thực hiện dưới sự chỉ đạo của CIA như việc thực thi chính sách đối ngoại của Mỹ”, trích đoạn của hồ sơ được giải mật viết.
Thực tế, vai trò của Mỹ trong cuộc đảo chính từng được cựu Ngoại trưởng Mỹ Madeleine Albright nhắc đến vào năm 2000. Trong bài diễn văn tại thủ đô Cairo năm 2009, Tổng thống Mỹ Barack Obama cũng đã phát biểu về điều này.
Những người ủng hộ Quốc vương Mohammad Reza Pahlavi biểu tình vào tháng 8/1953 - Ảnh: AFP
Tuy nhiên, cho đến nay, các cơ quan tình báo Mỹ vẫn không hé nửa lời về vai trò của họ, theo ông Malcolm Byrne, người biên tập số hồ sơ.
Đây được xem là lần đầu tiên CIA thừa nhận vai trò của mình trong cuộc đảo chính phối hợp với cơ quan tình báo Anh MI6.
Theo BBC, số hồ sơ được Thư viện An ninh Quốc gia tiếp cận theo đạo luật Tự do Thông tin.
Sau khi được bầu ra vào năm 1951, Thủ tướng Mossadeq đã nhanh chóng bắt tay quốc hữu hóa ngành sản xuất dầu của Iran, vốn đặt dưới quyền kiểm soát của nước Anh thông qua tập đoàn dầu khí Anglo-Persian, tiền thân của tập đoàn BP ngày nay.
Động thái này khiến Mỹ và Anh hết sức lo ngại bởi nguồn dầu của Iran có vai trò quan trọng trong quá trình tái thiết kinh tế thời hậu chiến. Cuộc Chiến tranh Lạnh vào lúc đó cũng được xem là một yếu tố trong các tính toán của Mỹ và Anh.
“Việc Iran tụt lại sau Bức màn Sắt được đánh giá là nguy cơ thực sự. Nếu điều đó xảy ra, đó sẽ là một chiến thắng của Liên Xô trong Chiến tranh Lạnh và là bước lùi lớn của phương Tây và Trung Đông”, người vạch kế hoạch đảo chính Donald Wilber viết trong một hồ sơ vài tháng sau cuộc lật đổ.
Các hồ sơ mô tả cách CIA chuẩn bị cho cho cuộc đảo chính bằng cách phát tán những bài báo chống ông Mossadeq trên truyền thông Iran và Mỹ.
Cuộc đảo chính đã củng cố quyền hành của Quốc vương Mohammad Reza Pahlavi, người chạy khỏi Iran sau cuộc đấu đá quyền lực với ông Mossadeq.
Các cơ quan tình báo Mỹ và Anh đã củng cố lực lượng bảo hoàng và giúp tổ chức các cuộc biểu tình chống ông Mossadeq.
Quốc vương Mohammad Reza Pahlavi đã trở về Iran sau cuộc đảo chính và chỉ rời bỏ quyền lực vào năm 1979, khi ông bị lật đổ trong cuộc cách mạng Hồi giáo.
Theo Thanh Niên
