Ký ức một thời
Từ ngày xưa, cũng chẳng rõ từ khi nào, dân làng Jun đã coi cà kheo như đôi chân thứ hai của mình. Bởi lẽ, cứ đến mùa mưa, đường làng lại lầy lội bùn đất, để giữ cho đôi chân sạch sẽ, không vấy bẩn người làng Jun đã nghĩ ra cây cà kheo. Ban đầu chỉ một vài người đi, sau đó, thấy hiệu quả cả làng đều làm cà kheo để đi lại vào mùa mưa.
Rồi thế là, ngày mưa cũng như ngày nắng, người dân làng Jun dùng cà kheo vượt sông, lội suối đi làm rẫy, đi thăm nom nhau lúc ốm đau. Khi bắt được nhiều cá suối, lấy được nhiều măng rừng người dân làng Jun lại khoác gùi lên vai, hò nhau di chuyển qua hàng chục km đường đất đỏ lầy lội để rời khỏi buôn làng ra thị trấn, trao đổi lấy các nhu yếu phẩm phục vụ cuộc sống.
Cũng từ đó, những đứa trẻ lên sáu bắt đầu tập làm quen với cây cà kheo, người lớn tuổi, sức khỏe giảm, kinh nghiệm nhiều, được bố trí làm những ông thầy huấn luyện cà kheo đặc biệt cho trẻ nhỏ. Để khích lệ tinh thần, cứ 10 tháng, người làng Jun lại tổ chức một cuộc thi cà kheo làng, giải thưởng là những gói bánh hoặc một cặp cà kheo mới.
Đôi cà kheo được làm không quá cầu kỳ, quan trọng nhất là chọn loại tre rừng thật già, các mối khớp bậc đỡ chân đục thật chuẩn là được. Người ta dùng 2 cây tre già và chắc, dài từ 2m trở lên. Độ cao của bệ đặt chân cách mặt đất khoảng 1,5m, cột 2 cái khấc cũng bằng tre làm bàn đạp để đứng lên đó đi thay chân, hai tay bám chắc vào thân cây tre tạo thế cân bằng. Chỗ đặt bàn chân do chịu cả lực đẩy và trọng lượng của cơ thể nên chọn được một bộ cà kheo ưng ý để đi thi đấu phải mất rất nhiều thời gian.
Cà kheo trở thành một nét văn hóa của người dân làng Jun.
Người Ba Na còn dùng một loại dầu chiết xuất từ lá cây rừng quét lên thân đôi cà kheo nên để hàng chục năm cũng không hề bị mối mọt. Trong ký ức của những người già thì từ xa xưa, đôi cà khèo còn là vũ khí để chống chọi lại những hiểm nguy.
Với đôi cà kheo điêu luyện, người làng Jun có thể đá bay cả rắn rết, phòng vệ chó hoang khiến chúng không thể tới gần. Nhiều đêm khuya khoắt, trai tráng làng Jun còn dùng cà kheo dọa đuổi cả gấu để chúng không tiến lại gần.
Ước mơ của người làng Jun
Ngày nay, khi những con đường lầy lội bùn đất dần được thay thế bởi những con đường bê tông sạch sẽ, người làng Jun ít khi phải dùng đến đôi cà kheo để đi lại thì họ lại coi đây như một trò chơi vừa để thể hiện sự khéo léo, vừa là giữ lại một nét đẹp trong văn hóa của làng.
Cà kheo là trò chơi tập thể, chủ yếu dành cho các đôi nam nữ, thanh niên. Khi bắt đầu trò chơi, người tham gia có thể chia làm hai đội để thi đấu với nhau. Cây cà kheo được làm bằng tre, độ cao của bệ đặt chân cách mặt đất khá cao khoảng 1,5m – 2m. Mỗi người sẽ đi trên cây cà kheo để thi đấu. Để đi được trên cà kheo đòi hỏi người chơi phải lấy được thế cân bằng, có bước đi chính xác, sức khoẻ tốt và phải khéo léo kết hợp nhịp nhàng cả chân lẫn tay.
Trong cuộc thi tuỳ theo độ cao của cà kheo mà trọng tài phân cấp người thi. Người chơi thường chia làm hai đội để thi đấu với nhau. Trước khi chơi, trọng tài thường đề ra luật chơi nếu ai ngã khi đang thi đấu hoặc không kịp thời gian thi đấu sẽ bị phạt theo quy định của cuộc chơi. Đi cà kheo thường có các kiểu thi như: Thi đi bộ, thi chạy.
Các vận động viên phải thi đấu qua các nội dung như: Đi nhanh, đi vào chỗ khó, chỗ gập ghềnh hoặc ruộng nước và thi đẩy nhau. Cuộc thi thường tạo được tiếng cười sảng khoái cho cả người chơi và khán giả bởi những tình tiết lý thú. Sau khi chọn được đội thắng cuộc, họ sang các thôn, làng khác để thi tiếp. Đi cà kheo không chỉ là trò chơi mà còn là một nét đẹp truyền thống của người làng Jun. Nét đẹp này đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người dân, để rồi, ai cũng ra sức giữ gìn, phát triển.
Gần chục năm qua, những chàng trai, cô gái làng Jun đã mang đôi cà kheo vượt hàng trăm cây số lên TP. Pleiku và xa hơn, đi tới Ninh Thuận, Phú Yên, Quảng Nam, Bình Phước… Và mơ ước của họ không chỉ dừng lại ở đó. Họ mong, một ngày không xa được đi biểu diễn chạy cà kheo, đá bóng cà kheo ở nhiều nước trên thế giới.
Thanh Bình
