6 năm nỗ lực gỡ "thẻ vàng" IUU: Quyết tâm về đích

Những khuyến nghị sau 3 lần kiểm tra

Ngày 23/10/2017, Ủy ban châu Âu (EC) đưa ra cảnh báo "thẻ vàng" khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) đối với thủy sản khai thác của Việt Nam và đưa ra 9 nhóm khuyến nghị Việt Nam cần thực hiện để gỡ thẻ.

Từ đó đến nay, EC đã 3 lần kiểm tra thực tế tại Việt Nam để kiểm tra kết quả thực hiện khuyến nghị IUU. Theo đó, tại lần thanh tra thứ hai, EC đã đánh giá cao tiến bộ của Việt Nam so với lần kiểm tra đầu tiên, đặc biệt trong việc theo dõi, kiểm soát, giám sát tàu cá cũng như nỗ lực trong việc triển khai lắp đặt thiết bị giám sát tàu cá; nỗ lực trong quản lý cường lực khai thác.

Nhờ đó, sau lần kiểm tra thứ hai, Đoàn thanh tra EC đã rút ngắn lại còn 4 nhóm khuyến nghị với Việt Nam. Cụ thể, gồm: Hoàn thiện khung pháp lý; Theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động của tàu cá, quản lý đội tàu; Chứng nhận sản lượng và truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; Thực thi pháp luật.

Tháng 10/2022, Đoàn thanh tra EC lần thứ ba sang Việt Nam, sau 2 năm tạm ngừng các kế hoạch kiểm tra do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19. Tuy nhiên, lần kiểm tra này, EC cho rằng, Việt Nam vẫn chưa thực hiện đầy đủ những khuyến nghị của EC. Cụ thể, dù khung pháp lý đã tương đối hoàn thiện nhưng quá trình thực thi việc chống khai thác IUU tại một số địa phương chuyển biến còn chậm; chưa hoàn thành lắp đặt thiết bị giám sát hành trình; tàu cá bị mất kết nối với hệ thống giám sát còn nhiều. Ngoài ra, tàu cá Việt Nam vẫn còn tình trạng vi phạm vùng biển nước ngoài.

Tính đến nay, sau 6 năm áp “thẻ vàng", ngành thủy sản Việt Nam sang EU chịu nhiều tác động như thiệt hại về xuất khẩu và tài chính cũng như hoạt động khai thác của ngư dân Việt Nam. Ngoài ra, không chỉ gây ra những hệ lụy về kinh tế, việc bị áp “thẻ vàng" còn phần nào ảnh hưởng đến uy tín của thủy sản Việt Nam trên trường quốc tế.

Chia sẻ với Người Đưa Tin, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến bày tỏ: “Thẻ vàng của EC là sự quan tâm rất lớn của Chính phủ, đặc biệt là Thủ tướng Chính phủ. Những vấn đề mà EC chỉ ra ở lần thanh tra thứ 3, chúng ta đã triển khai rất nghiêm túc và đã có những chuyển biến tích cực. Điều này để thấy rằng cả hệ thống chính trị đã vào cuộc”.

Quyết tâm cao, nỗ lực lớn

Rút kinh nghiệm từ những khuyến nghị của EC, để chuẩn bị cho lần thanh tra thứ 4 của EC, Việt Nam ban hành hàng loạt các văn bản chỉ đạo, thể hiện sự sát sao, quyết tâm trong công tác tháo "thẻ vàng" EC. Đồng thời, thường xuyên có các buổi làm việc trực tiếp với địa phương. 

Thông tin từ Bộ NN&PTNT, tính đến ngày 29/8/2023, cả nước có 86.820 tàu cá có chiều dài từ 6m trở lên (giảm 9.789 chiếc so với năm 2019); trong đó có 30.091 tàu cá có chiều dài từ 15m (giảm 1.206 chiếc so với năm 2019).

Về cấp giấy phép khai thác thủy sản, báo cáp cập nhật, tổng số tàu cá từ 15m trở lên đã được cấp phép còn hạn là 27.810/29.489 chiếc đã đăng ký và cập nhật lên cơ sở dữ liệu VNFishbase (đạt 94,3%).

Về theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động tàu cá trên biển, kết quả đến nay, đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS) trên tàu cá có chiều dài từ 15 mét trở lên đạt 97,86% (28.753/29.381 tàu cá). Dù tỉ lệ tàu cá đã lắp đặt VMS khá cao nhưng số nguy cơ vi phạm lại nằm ở tàu chưa lắp thiết bị.

Thời gian qua, để chống khai thác IUU, gỡ “thẻ vàng” của EC, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ban Chỉ đạo quốc gia về IUU đã giao nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ, ngành, địa phương có liên quan. Nhờ đó đạt được một số kết quả tích cực. Tuy nhiên, việc chống khai thác IUU vẫn còn nhiều điểm hạn chế cần chú trọng xử lý triệt để trong thời gian tới, đơn cử như: vẫn có tình trạng tàu cá, ngư dân vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài; việc xử phạt các hành vi vi phạm có nơi, có lúc còn chưa thực sự nghiêm túc…

Do đó, chỉ đạo tại Hội nghị thúc đẩy các giải pháp chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), chuẩn bị đón và làm việc với Đoàn thanh tra của Ủy ban Châu Âu (EC) lần thứ 4, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đặc biệt nhấn mạnh: “Chống khai thác IUU chính là vì lợi ích Quốc gia, Dân tộc, lợi ích của người dân chúng ta, chứ không phải vì việc thanh tra, kiểm tra của EC.”

Chỉ đạo cụ thể nhiệm vụ, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương và các cơ quan liên quan tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, hành động quyết liệt để khẩn trương hoàn thành việc khắc phục các tồn tại, hạn chế, thực hiện có kết quả các nhiệm vụ, giải pháp để ngăn chặn và chấm dứt khai thác IUU, triển khai các ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, của Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia để đón và làm việc với Đoàn thanh tra của EC đạt kết quả tốt nhất.

Chuẩn bị cho sự kiện đoàn EC sang kiểm tra công tác IUU tại Việt Nam lần thứ 4, trao đổi với Người Đưa Tin, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến cho biết: “Trước hết về hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, chúng ta đã có Luật Thủy sản ban hành năm 2017, có hiệu lực năm 2019, 9 thông tư, 2 nghị định được hoàn thiện, cũng như hàng loạt chỉ đạo, công điện, kết luận và mới đây là Quyết định 81 của Thủ tướng Chính phủ tập trung mọi nguồn lực để gỡ "thẻ vàng". Nhìn chung các văn bản quy phạm pháp luật, chỉ đạo điều hành của chúng ta cơ bản là hoàn thiện và đồng bộ”.

Tuy nhiên, điều mà lãnh đạo Bộ NN&PTNT lo lắng là 3 nhóm vấn đề còn lại. Trong đó, việc quản lý, giám sát đội tàu vẫn còn nhiều thách thức. Với số lượng tàu lớn, đây là bài toán rất quan trọng, cũng rất nan giải dù chúng ta đã hết sức cố gắng. Với sự vào cuộc của nhiều bộ ngành và nhiều địa phương nhưng chúng ta vẫn còn 43 vụ với hơn 260 người vi phạm, giảm so với các năm trước nhưng vẫn còn tồn tại. 

Tiếp đó, Thứ trưởng Tiến nhấn mạnh, truy xuất nguồn gốc bắt nguồn từ những con tàu thì khi khai thác phải có nhật ký. Ngoài ra, về xử lý vi phạm hành chính diễn ra chưa đều ở các tỉnh, có tỉnh đã quyết tâm cao xử lý 100% như Kiên Giang. 

Tại Hội nghị trực tuyến với các tỉnh miền Tây về công tác lãnh đạo, chỉ đạo chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang cho biết, Đoàn kiểm tra của EC sắp tới là Đoàn kiểm tra cuối cùng của nhiệm kỳ châu Âu hiện tại, do đó nếu không có quyết tâm cao, nỗ lực lớn, có thể phải mất 2 - 3 năm nữa Việt Nam mới có cơ hội gỡ “thẻ vàng” IUU.

Do đó, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang nhấn mạnh mục tiêu lớn lao nhất từ nay đến khi đoàn kiểm tra của EC đến Việt Nam là không để một tàu cá nào bị nước ngoài bắt giữ.