Kền kền khoang cổ, hay "thần ưng" Andes, là loài chim lớn nhất thế giới và được coi là chúa tể bầu trời ở Nam Mỹ.
Loài này thuộc họ kền kền Tân thế giới, phân bố ở Nam Mỹ trong dãy Andes, bao gồm các dãy núi Santa Marta. Ở phía bắc, phạm vi của nó bắt đầu ở Venezuela và Colombia, tiếp tục về phía nam dọc theo dãy núi Andes ở Ecuador, Peru, và Chile.
Môi trường sống của "thần ưng" chủ yếu ở những đồng cỏ thoáng và núi cao lên đến 5.000 m.
"Thần ưng" Andes trưởng thành có chiều dài thân 1,3 m và nặng 13 kg, sải cánh dài tới 3 m. Các nhà khoa học từng ghi nhận những cá thể "thần ưng" Andes có chiều dài thân lên đến 2 m, nặng 20 kg, cánh 4,5 m. Tuổi thọ của chúng trong tự nhiên có thể lên tới 70 năm.
"Thần ưng" Andes có cánh dài và rộng, đuôi cứng, thích hợp cho việc bay lượn trên độ cao hàng ngàn mét, nơi không khí rất loãng, áp suất thấp.
Chúng có móng vuốt yếu, không thích hợp cho việc quắp con mồi bay lên không trung. "Thần ưng" Andes cũng không có cơ quan âm thanh của loài chim, vì thế, âm thanh phát ra của chúng chỉ hạn chế ở những tiếng lầu bầu và xì xì hiếm khi xảy ra.
Mỏ của chúng hơi cong và tương đối yếu khi so sánh với mỏ của các loài chim săn mồi khác. Nó chỉ thích nghi với việc xé lớp thịt yếu của xác chết đã phân hủy, chứ không phải thịt tươi. "Thần ưng" Andes có tập tính bất thường là bài tiết nước tiểu vào phần có vảy trên hai chân để làm mát chúng bằng cách bốc hơi. Tập tính này cũng có ở các loài cò, và đây là một luận cứ cho mối quan hệ gần giữa hai nhóm chim này.
Loài chim này thích các khu vực không có rừng để dễ dàng phát hiện ra xác chết động vật từ trên không.
"Thần ưng" Andes có khứu giác rất tốt, khác với kền kền cựu thế giới chỉ có thị giác tốt. Chúng định vị “xác thối” bằng việc phát hiện mùi của ethyl mercaptan, một chất khí do “xác chết” đang phân hủy tỏa ra.
Đặc biệt, loài chim này có thể bay một quãng đường dài mà không cần đập cánh.
Vào năm 2020, một nhóm các nhà khoa học đã gắn thiết bị ghi âm mà họ gọi là nhật ký hàng ngày với 8 con "thần ưng" Andes ở Patagonia để ghi lại mỗi nhịp đập của cánh trong hơn 250 giờ bay.
Kết quả đáng kinh ngạc đó là những con thần ưng Andes chỉ dành 1% thời gian để vỗ cánh, chủ yếu là trong lúc cất cánh. Một con chim đã bay hơn 5 giờ với khoảng cách hơn 160km mà không cần vỗ cánh một lần nào.
David Lentink, một chuyên gia về chim tại Đại học Stanford, người không tham gia nghiên cứu cho biết, về cơ bản "thần ưng" Andes gần như không bao giờ đập cánh và chỉ biết bay bổng lên trời.
Đối với các loài chim, bầu trời không trống rỗng mà đầy những cơn gió, những luồng không khí nóng lên và những luồng không khí được đẩy lên bởi những đặc điểm trên mặt đất như núi. Học cách điều khiển dòng không khí cho phép một số loài chim di chuyển quãng đường dài trong khi giảm thiểu việc gắng sức đập cánh.
Các nhà khoa học thường chia hoạt động bay của chim thành hai loại: đập cánh và lượn. Sự khác biệt giữa hai kiểu bay giống như đạp xe lên dốc và lao dốc. Khả năng bay lượn sử dụng ít năng lượng của "thần ưng" Andes là điều cần thiết đối với lối sống của chúng vì loài chim này phải bay hàng giờ bên trên những dãy núi cao để tìm kiếm một bữa ăn.
Đầu thế kỷ 19, "thần ưng" Andes có phạm vi phân bố rộng, nhưng môi trường sống của chúng đã bị thu hẹp đáng kể do hoạt động của con người.
Giống như các loài động vật quý hiếm khác, "thần ưng" Andes đang phải chiến đấu với cuộc chiến chống tuyệt chủng.
Minh Hoa (t/h)
