Trong Tây du ký nhà văn Ngô Thừa Ân mô tả Tôn Ngộ Không là con khỉ được sinh ra từ một tảng đá, lúc sinh thời khiến trời đất rung chuyển, kinh động đến thiên đình.
Thạch Hầu quyết tâm ra ngoài tầm sư học đạo, cuối cùng được bái Bồ Đề Tổ Sư làm sư phụ. Bồ Đề Tổ Sư đặt tên cho thạch hầu là Tôn Ngộ Không. Tôn Ngộ Không học được từ Bồ Đề Tổ Sư hai bản lĩnh là 72 phép biến hóa và Cân Đẩu Vân. Tuy nhiên, vì khoe khoang tài năng của mình nên Ngộ Không đã bị sư phụ đuổi đi.
Tôn Ngộ Không là con khỉ được sinh ra từ một tảng đá.
Tông Ngộ Không đã trở về Hoa Quả Sơn làm vua, yêu tinh khắp nơi đến kết bái huynh đệ với Tôn Ngộ Không, trong đó có Ngưu Ma Vương. Tôn Ngộ Không còn đi xuống Đông hải lấy gậy Như Ý (hay còn gọi Kim Cô Bổng, Định Hải Thần Châm) và một bộ khuê giáp. Sau đó Tôn Ngộ Không bị Hắc Bạch Vô Thường bắt xuống âm phủ, vì quá tức giận nên đã đại náo âm phủ, xóa hết sổ sinh tử của loài khỉ.
Ngay sau khi Diêm Vương phàn nàn với Ngọc Đế về việc đó. Ngọc Đế định tiêu diệt Ngộ Không thì Thái Bạch Kim Tinh đã đứng ra xin, tuy nhiên nếu tha cho Ngộ Không thì sợ nó làm càn, nên Ngọc Đế đã phái Thái Bạch Kim Tinh tới Hoa Quả Sơn chiêu an Ngộ Không lên làm Bật Mã Ôn, thực ra là chức "giữ ngựa". Khi biết được là một chức quan nhỏ, Ngộ Không bỏ xuống trần gian và xưng Tề Thiên Đại Thánh.
Cảnh trong phim Tây du ký.
Thiên đình lại sai người xuống mời Tôn Ngộ Không lên phong là Tề Thiên Đại Thánh, mục đích giao cho chức vụ cai quản vườn đào để dễ điều khiển Tôn Ngộ Không hơn. Tuy nhiên, Ngộ Không tính nào tật nấy, sau khi không được mời dự tiệc, đã ăn quả đào tiên và uống những linh đơn trường sinh bất tử của Thái Thượng Lão Quân. Thiên đình đành phải tìm cách khống chế Ngộ Không dẫn đến một cuộc đánh ác liệt giữa hai bên.
Trong cuộc đại náo thiên đình Ngộ Không đã liên tiếp đánh lui 10 vạn thiên binh, tứ đại thiên vương và Na Tra. Chỉ khi phải đối đầu với cao thủ ngang ngửa mình là Nhị Lang Thần thì Ngộ Không mới gặp khó khăn, Hai bên quyết đấu bất phân thắng bại nên Thái Thượng Lão Quân liền ném Kim Cang Trác trúng đầu Ngộ Không, đồng thời Khao Thiên Khuyển lao vào cắn, Dương Tiễn mới nhân cơ hội đánh ngã và bắt sống được Ngộ Không.
Tuy nhiên, sau đó tất cả cố gắng hành hình bằng mọi cách của thiên đình đều thất bại trước Tôn Ngộ Không. Thế cho nên thiên đình phải nhốt Ngộ Không vào lò bát quái của Thái Thượng Lão Quân nhằm nấu chảy. Sau khi bị nung đốt suốt 49 ngày, Ngộ Không làm nổ tung lò và thoát ra, chẳng những không bị tổn thương gì, mà còn thu được phép nhìn thấu yêu tinh dưới bất cứ hình thức ngụy trang nào nhờ Hoả nhãn kim tinh. Khi đó Tôn Ngộ Không đã ngông cuồng muốn thay thế Ngọc Đế làm chủ tam giới nếu không có Phật Tổ Như Lai can thiệp suýt nữa Tôn Ngộ Không đã phá nát thiên cung.
Tôn Ngộ Không tuy tinh nghịch, ngang ngược nhưng bản tính hiền lành.
Có thể thấy nếu khi mời Tôn Ngô Không lên, thiên đình cho ông một chức quan đúng nghĩa, xem trong Ngộ Không hơn, chỉ day cho con khỉ này biết lễ giáo thì cõ lẽ đã không xảy ra việc đại não thiên đình "long trời lở đất".
Về sau Ngộ Không bị giam 500 năm dưới Ngũ Hành Sơn, cho đến khi gặp Đường Tam Tạng đi sang Tây Thiên thỉnh kinh. Để rồi làm nên câu chuyện diệt yêu trừ ma phò tá Đường Tăng đi thỉnh kinh làm say đắm bao thế hệ độc giả.
Quốc Tiệp (t/h)
