Trung tâm Nghiên cứu Khí tài Xung đột (CAR), một tổ chức tại Anh hoạt động trong lĩnh vực nghiên cứu các bộ phận khí tài quân sự, đã đưa ra khẳng định rằng máy bay không người lái (UAV) Shahed-136 mà Iran bán cho Nga được phát triển dựa trên công nghệ vũ khí của Đức - những công nghệ mà Iran đã chiếm đoạt được gần 20 năm trước.
Những tiết lộ này được phát hiện thông qua phân tích chi tiết các bộ phận thu hồi từ chiến trường Ukraine và được chia sẻ riêng với CNN, đánh dấu khả năng sao chép và tận dụng các công nghệ mà quốc gia này đã chiếm đoạt được một cách bất hợp pháp.
Các quan chức phương Tây lo ngại rằng Nga cũng có thể sẽ chia sẻ vũ khí của các quốc gia phương Tây được thu hồi từ chiến trường Ukraine với Iran. Hiện tại chưa có bằng chứng cho thấy Nga đã có những hành động này.
Tuy nhiên, quan hệ giữa Tehran và Moscow đã trở nên thân thiết hơn bao giờ hết. Nga muốn mua tên lửa đạn đạo và máy bay không người lái của Iran; trong khi Iran muốn nhận được các khoản đầu tư và hợp tác giao thương từ Nga. Nga đã trở thành quốc gia đầu tư nước ngoài lớn nhất của Iran trong năm vừa qua, theo lời các quan chức Iran.
Một động cơ Mado MD-550 được thu hồi bởi lực lượng trị an Ukraine vào ngày 30/12/2022. Ảnh: CAR.
Theo các quan chức phương tây, đối với Nga, các máy bay không người lái của Iran là lựa chọn thay thế với giá thành thấp hơn so với những loại tên lửa đắt đỏ khác hiện đang ngày càng khan hiếm. Ví dụ, các chuyên gia cho rằng một máy bay Shahed-186 có giá 20.000 USD, chỉ bằng một phần nhỏ giá một tên lửa hành trình Kalibr.
Trong tháng 10/2022, Chủ tịch Hội đồng Tình báo Quốc phòng của Ukraine, ông Kyrylo Budanov đã cho biết, Nga đặt mua 1.700 máy bay không người lái các loại từ Iran. Quân đội Ukraine cũng đã thể hiện khả năng bắn hạ Shahed-136 thành thục, nhưng những vụ bắn hạ này làm cạn kiệt khả năng phòng không của Ukraine vốn đã dàn trải quá mỏng. Mặc dù mang một lượng thuốc nổ khá nhỏ, chỉ tới 40 kg nhưng một đòn tấn công chính xác từ máy bay Shahed-136 vẫn có thể gây tổn hại nghiêm trọng.
Vận hành bằng công nghệ Đức
Trong khoảng từ tháng 11/2022 tới tháng 3/2023, CAR đã phân tích các bộ phận trong 20 máy bay không người lái và đạn dược của Iran tại Ukraine, với khoảng một nửa trong số đó là các máy bay Shahed-136.
Tổ chức này xác định được các motor sử dụng trong Shahed-136 đã được phát triển bằng công nghệ đảo ngược bởi một công ty Iran mang tên Oje Parvaz Mado Nafar - còn được gọi là Mado - tại thành phố Shokuhieh tỉnh Qom. Công ty này đã bị cấm giao dịch bởi Anh, Mỹ và Liên minh Châu Âu vào tháng 12/2022.
Các đoạn cáp trong động cơ Mado, mang số hiệu có thể đề cập tới mẫu động cơ MD-550 được xác định bởi đội ngũ điều tra hiện trường của CAR tại Kyiv, Ukraine vào 20/01/2023. Ảnh: CAR.
Các nhà nghiên cứu của CAR đã phát hiện các số hiệu của Mado trên nắp bộ phận đánh lửa của các động cơ máy bay không người lái, cũng như một số đoạn số series được sử dụng bởi Mado.
Theo các chính phủ phương Tây và Liên Hợp Quốc, Mado có vai trò chủ chốt trong ngành công nghiệp chế tạo máy bay không người lái khổng lồ của Iran. Những số hiệu này cũng đã được nhắc tới bởi các điều tra viên của Liên Hợp Quốc khi kiểm tra chi tiết các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái tại Ả Rập Saudi. Cuộc tấn công được cho do đồng minh của Iran - Houthi tại Yemen thực hiện.
Taimur Khan, nhà phân tích khu vực vùng Vịnh tại CAR cho CNN biết rằng các hệ thống máy bay không người lái của Iran đang liên tục được cải thiện và hiện đại hóa. Nó “đã chứng minh tính chính xác ngày càng cao trong việc xác định mục tiêu và dẫn đường, cũng như khả năng chống nhiễu”.
Một hành trình dài
Thiết kế động cơ của Mado là thành quả đạt được sau nỗ lực không ngừng của Iran từ 20 năm trước trong việc cố gắng chiếm đoạt công nghệ phương Tây để sử dụng cho máy bay không người lái và tên lửa trước tình hình các lệnh trừng phạt quốc tế đối với quốc gia này ngày càng lan rộng.
Năm 2006, Iran đã chiếm đoạt được một số động cơ máy bay không người lái do công ty Limbach Flugmotoren của Đức sản xuất. Ba năm sau, một kỹ sư Iran mang tên Yousef Aboutalebi tuyên bố, công ty ông đã chế tạo thành công một động cơ máy bay không người lái.
Công ty này là tiền thân của Mado.
Số series trên một động cơ Mado MD-550, được tài liệu lại bởi đội ngũ điều tra hiện trường của CAR tại Kyiv, Ukraine vào 2/11/2022. Ảnh: CAR.
Theo CAR, công ty này đã cố gắng che giấu các vai trò của họ trong quá trình sản xuất máy bay Shahed. Các điều tra viên cho biết, những số series trên các bộ phận máy bay không người lái phát hiện tại Ukraine đã bị xóa, thể hiện rõ những cố gắng che giấu nguồn gốc của chúng.
CAR cho biết: “Việc những số series này bị xóa đã ngăn các điều tra viên không nhận diện được mạng lưới trao đổi mang lại nguồn cung cấp các bộ phận quan trọng tới Iran”.
Các bộ phận khác của động cơ Mado cũng mang số series bắt đầu bằng 100. Được tài liệu bởi đội ngũ điều tra hiện trường của CAR tại Kyiv, Ukraine vào 20/1/2023. Ảnh: CAR.
Bên cạnh đó, các bộ phận bị chiếm đoạt và sao chép bởi Iran cũng có nguồn gốc từ các tên lửa được sản xuất tại Cộng hòa Czech. Một báo cáo của các chuyên gia tại Liên Hợp Quốc trong năm 2020 đã cho biết, động cơ trang bị trong tên lửa Qud-1 của Iran được sử dụng trong cuộc tấn công đối với các nhà máy lọc dầu của Ả Rập Saudi trong năm 2019 là “một bản sao không được cấp phép của động cơ phản lực TJ-100 sản xuất bởi PBS Velká Bíteš” của Cộng hòa Czech.
Các chuyên gia cho biết, thiết kế động cơ của Czech cũng được sử dụng trong các tên lửa Heidar-2 của Iran.
Công ty từ Czech cho biết, họ chưa bao giờ cung cấp động cơ này cho Iran và Yemen, nhưng Iran đã rất thành thục trong khả năng vượt qua các biện pháp kiểm soát công nghệ nhạy cảm; trong một số trường hợp, quốc gia này có thể sử dụng các công ty bình phong.
Một ủy ban của Liên Hợp Quốc đã phát hiện một số bộ phận được xuất khẩu bởi công ty sản xuất của Czech tới một công ty ở Hong Kong (Trung Quốc) năm 2010 đã được sử dụng trong các tên lửa của Iran vào năm 2019.
Taimur Khan của CAR cho biết, Iran đã “có được một số bộ phận và công nghệ từ các quốc gia phương Tây để sử dụng cho chương trình máy bay không người lái của họ. Đó là những thứ Iran có được thông qua nguồn thiếu minh bạch”. Điều này khiến việc nhận diện các bộ phận trở thành kỹ thuật quan trọng đối với nỗ lực cải thiện kiểm soát xuất khẩu và các biện pháp trừng phạt.
Quan hệ đối tác ngày càng lớn mạnh
Những đơn hàng máy bay không người lái đã củng cố quan hệ giữa Iran và Nga, mối quan hệ vốn đang ngày càng bền chặt trong tình thế hai quốc gia bị cô lập khỏi hệ thống tài chính và kinh tế toàn cầu.
Tháng trước, chia sẻ với Financial Times, Bộ trưởng Tài chính Ehsan Khandouzi cho biết: “Chúng tôi định nghĩa mối quan hệ với Nga là quan hệ chiến lược. Chúng tôi đang bắt tay trên nhiều phương diện, nhất là trên phương diện kinh tế”.
Nắp bộ phận đánh lửa trên một động cơ Mado MD-550. Các nhà nghiên cứu của CAR đã phát hiện số hiệu của Mado trên các nắp này. Ảnh: CAR.
Doanh thu từ đơn hàng hàng trăm máy bay Shahed-136 tới Nga rất có khả năng sẽ được tái đầu tư nhằm cải thiện ngành công nghiệp sản xuất vũ khí. Và, quan hệ đối tác này có thể dẫn tới nhiều thử nghiệm khác.
Ông Khan tin rằng “hợp tác quân sự giữa 2 quốc gia sẽ ngày càng tăng cường".
Bên cạnh đó cũng có khả năng Nga sẽ tận dụng quan hệ hợp tác với Iran để phát triển khả năng sản xuất máy bay quân sự không người lái của họ. Nhưng cho tới lúc những điều này xảy ra, quân đội Nga có lẽ sẽ tiếp tục là khách hàng trung thành của Iran, một quốc gia biến khả năng đi vòng qua các biện pháp trừng phạt để củng cố ngành công nghiệp vũ khí quốc gia thành một môn nghệ thuật.
Nguyễn Quang Minh (Theo CNN)
