Người dân tộc Vân Kiều ở Quảng Trị nổi tiếng với là “tục sim”. Đây là một tục tìm hiểu trước khi thanh niên nam nữ chọn vợ gả chồng. Tục này, được hình thành từ công dụng của một loại lá rất đặc biệt, có tên là A – năng. Trai gái đồng bào Vân Kiều có thể ngủ, quan hệ với nhau trong rừng nhiều ngày để tìm hiểu, nhưng không bao giờ dính bầu.
Giải thích về cái tục lệ của dân tộc mình, một già làng tên là Roong, gần 80 tuổi ở bản A Kong, xã Thuận huyện Hướng Hóa (Quảng Trị) cho biết: “Người Vân Kiều có tục lệ đi sim. Trai gái đến tuổi thành niên thì buổi tối không ngủ ở nhà mà ngủ ở nhà chung dành cho trai chưa vợ, gái chưa chồng. Sau nhiều ngày tìm hiểu rồi ngủ với nhau ở nhà chòi, hay bờ suối, nếu ưng bụng, chúng nó sẽ tiến tới đám cưới”.
Ông Pả Thương, chủ tịch UBND xã cho hay: Từ lâu người Vân Kiều đã phát hiện ra lá A - năng có tác dụng tránh thai rất hữu hiệu và chủ yếu người ta dùng lá cây này trong các hoạt động phòng tránh thai, chứ không uống thuốc hay dùng bao cao su như người miền xuôi. Cây A - năng rất hiếm, chỉ có ở một vài làng và nó trở thành “bảo bối” hay còn gọi là “bùa hộ mệnh” trong mỗi gia đình Vân Kiều có thiếu nữ.
Theo một cán bộ Kế hoạch hóa gia đình (KHHGĐ) của tỉnh Quảng Trị đã về hưu, người có nhiều năm tâm huyết nghiên cứu về loại lá này cho biết: “Đúng, có cây thuốc... tránh thai đó. Chúng tôi đã có đề tài nghiên cứu nó cách đây hơn 10 năm. Năm 1994, nhiều người trong Hội Đông y Hướng Hóa đã mạnh dạn đưa lá cây thuốc này vào áp dụng cho KHHGĐ. Nhưng để sử dụng về lâu về dài lại đảm bảo sự an toàn cho người dùng thì phải có quá trình nghiên cứu. Rồi chúng tôi thống nhất, đề xuất trình UBND tỉnh xin triển khai đề tài nghiên cứu này”.
Cây A - năng
Năm 1992, Hội Y học cổ truyền huyện Hướng Hóa đã thử nghiệm loại lá này ở hơn 20 người trong độ tuổi sinh đẻ, khỏe mạnh, tuổi từ 30 – 40. Cách thức thử cũng cực kỳ thô sơ và đơn giản, chỉ cần đeo hoặc mang loại lá này bên người là được. Kết quả, trong thời gian đeo lá A - năng, dù vẫn sinh hoạt vợ chồng bình thường nhưng không có trường hợp nào sinh con cả. Cũng kể từ đó, người dân trong vùng xem lá A – năng như một loài thuốc đặc biệt để phòng ngừa sinh con ngoài ý muốn. Như một tập tục truyền từ đời này sang đời khác, các thiếu nữ trước khi bước ra khỏi nhà, đều được bố mẹ dặn dò phải mang theo thứ lá này, phòng chuyện bất trắc xảy ra.
Theo một số đồng bào Vân Kiều ở đây cho biết: Cây A - năng được trồng trên đại ngàn Trường Sơn, chủ yếu là những ngọn núi cao chót vót. Tuy được sử dụng phổ biến trong tộc người Vân Kiều, nhưng rất khó để đưa về miền xuôi, vì họ quan niệm đó là một việc cấm kị “giàng không cho”. Lá A - năng đã được chế thành 2 dạng: Dạng thuốc tiêm và dạng thuốc được tán nhỏ thành bột, cho vào túi vải để đeo trên cơ thể. Kết quả thử nghiện cho thấy: đến 90% số phụ nữ không có thai, chu kỳ kinh nguyệt vẫn bình thường; 10% số phụ nữ còn lại đã thú nhận là quên đeo thuốc vào người khi quan hệ vợ chồng. Đây thực sự là những con số thuyết phục.
Theo một số đồng bào Vân Kiều ở đây cho biết: Trong dân tộc họ từ xưa đã dùng 4 loại cây thuốc vào việc hạn chế sinh đẻ. Dựa vào nhận dạng của các già làng tại xã Thuần thì cây A – năng có những loại như sau: Cây A năng đất có tác dụng thôi sinh nở vĩnh viễn; cây A năng tuồng thì có tác dụng làm sẩy thai; cây A năng suất lại có tác dụng tránh thai; cây xa đỏ lại có tác dụng kích thích đẻ nhanh (dùng cho những sản phụ khó đẻ). Trông bề ngoài, những chiếc lá này tựa như địa lan, có 2 loài A năng cơ bản dùng cho việc tránh thai, loài này dễ sinh sản. Nó có thể nhân bằng củ hoặc bằng dâm lá kiểu như cây sống đời.
Xung quanh về câu chuyện của chiếc lá thần kỳ này và kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học đã được đăng tải trên báo giấy Người đưa tin số ra sáng nay (27/4/2012). Mời quý vị đón đọc.
Loan Nguyễn - Xuân Hồng
