Đại dịch Covid đã gây ra cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần toàn cầu

Ai cũng có thể mắc rối loạn tâm thần

Ngày 10/10, tại Hà Nội đã diễn ra Hội thảo Tăng cường hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần. Đây là một hoạt động quan trọng trong chuỗi những hoạt động hưởng ứng Ngày sức khỏe tâm thần Thế giới (10/10).

Phát biểu tại Hội thảo, GS.TS Trần Văn Thuấn – Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) "Sức khỏe là trạng thái hoàn toàn khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và xã hội chứ không chỉ đơn thuần là không có bệnh tật hay ốm đau”, “không có sức khoẻ nếu không có sức khoẻ tâm thần”.

“Như vậy, vấn đề sức khỏe tâm thần chiếm một nửa trong định nghĩa về sức khỏe, cho thấy vai trò rất quan trọng của chăm sóc sức khỏe tâm thần. Hiện nay, mô hình bệnh tật đang thay đổi, ngoài các bệnh truyền nhiễm thì các bệnh không lây nhiễm đang là gánh nặng bệnh tật lên tất cả các nước trên thế giới, không chỉ riêng quốc gia nào”, ông Thuấn nói.

Hàng năm các ca tử vong do bệnh không lây nhiễm chiếm tới khoảng 74% các ca tử vong chung trên toàn thế giới.

“Trong các bệnh không lây nhiễm vấn đề rối loạn tâm thần là rất phổ biến, đang có chiều hướng gia tăng và là nguyên nhân dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe khác”, ông Thuấn cho biết.

Năm 2019, WHO ước tính cứ 8 người có 1 người đang sống chung với rối loạn tâm thần, trong đó rối loạn lo âu và trầm cảm là phổ biến nhất.

Đại dịch Covid-19 đã gây ra một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần toàn cầu, làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng cấp tính, mạn tính và phá hủy sức khỏe tâm thần của hàng triệu người.

Vào năm 2020, số người bị rối loạn lo âu và trầm cảm đã tăng lên đáng kể vì đại dịch Covid-19: Ước tính khoảng hơn 25% trong năm đầu tiên của đại dịch và làm dấy lên lo ngại về tình trạng gia tăng các ca tự tử.

Trong khi các dịch vụ phòng ngừa và điều trị hiệu quả sẵn có tại các cơ sở, nhưng nhiều người bị rối loạn tâm thần không được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc hiệu quả, làm gia tăng khoảng trống điều trị cho các vấn đề sức khỏe tâm thần, chỉ khoảng 29% số người bị rối loạn tâm thần và chỉ 1/3 số người bị trầm cảm được chăm sóc sức khỏe tâm thần chính thức.

Đây là hậu quả trực tiếp của tình trạng đầu tư dưới mức cơ bản, bởi vì các quốc gia chi trung bình chỉ khoảng 2% ngân sách y tế cho sức khỏe tâm thần.

Tại Việt Nam, tỉ lệ mắc 10 rối loạn tâm thần thường gặp là 14,9% dân số, nghĩa là có khoảng 15 triệu người. Tuy nhiên, đa số người dân cho rằng rối loạn tâm thần chỉ là tâm thần phân liệt (dân gian thường gọi là điên).

Thực tế, tỉ lệ tâm thần phân liệt là 0,47% dân số; trầm cảm, lo âu chiếm tỉ lệ cao, tới 5-6% dân số, còn lại là các rối loạn tâm thần khác như rối loạn cảm xúc lưỡng cực, rối loạn tâm thần liên quan tới sử dụng rượu bia, ma túy và các chất gây nghiện khác…

Ở trẻ em, các vấn đề sức khỏe tâm thần vào khoảng 12%, tương đương hơn 3 triệu trẻ em có nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần. "Ai cũng có thể mắc rối loạn tâm thần, ít nhất là ở một giai đoạn, thời điểm nào đó của cuộc đời", ông Thuấn cho hay. 

Chăm sóc sức khỏe tâm thần không của riêng ai 

Theo ông Thuấn, trước những vấn đề sức khỏe tâm thần đang ngày trở nên nghiêm trọng ở nước ta, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 – 2025 tại Quyết định số 155 ngày 29/1/2022, với một trong số các nội dung của mục tiêu chung là “tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh, đẩy mạnh các biện pháp dự phòng, phát hiện sớm và quản lý điều trị các bệnh tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, sa sút trí tuệ và các rối loạn sức khỏe tâm thần khác nhằm góp phần bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe của nhân dân và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước”.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế đang xây dựng riêng một đề án cho lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần là Đề án “Tăng cường năng lực hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần” để trình Chính phủ phê duyệt làm cơ sở triển khai công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trong giai đoạn sắp tới.

Ông Thuấn một lần nữa nhấn mạnh: “Chăm sóc sức khỏe tâm thần” là vấn đề của toàn xã hội, không của riêng ai và không của riêng cấp bậc hành chính nào. Chính vì vậy, phòng ngừa và nâng cao sức khỏe tâm thần là trách nhiệm của chính mỗi người dân, gia đình, cộng đồng, chính quyền và các ban, ngành đoàn thể từ Trung ương đến địa phương cùng các tổ chức xã hội, thông qua các giải pháp như: Nâng cao nhận thức, thực hiện các hành vi lành mạnh ở mỗi cá nhân, bảo đảm an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo, dự phòng và xử lý tốt các thiên tai, thảm họa…".

Ông Thuấn cũng thông tin lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần đã từng bước phát triển trong bối cảnh phát triển chung của ngành y tế và dần đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khoẻ tâm thần của người dân.

Mạng lưới y tế chăm sóc sức khỏe tâm thần tại cộng đồng của nước ta được phát triển rộng khắp và là điểm sáng để các nước khác tham khảo. Hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần trong cả nước được củng cố và dần hoàn thiện...

Bên cạnh những kết quả khả quan, ông Thuấn cũng chỉ ra những khó khăn, thách thức trong công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần như: Tuyến huyện hầu như không cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh nội trú về tâm thần; việc lồng ghép chăm sóc sức khỏe tâm thần trong chăm sóc sức khoẻ chung, nhất là chăm sóc sức khỏe ban đầu còn nhiều hạn chế; nguồn nhân lực chăm sóc sức khỏe tâm thần còn thiếu và phân bổ không đồng đều trên các vùng trong cả nước…

Tại Hội thảo, các đại biểu là chuyên gia trong nước và quốc tế tập trung vào các vấn đề phát triển ngành tâm thần, thực trạng nguồn nhân lực và đào tạo nguồn nhân lực chăm sóc sức khoẻ tâm thần; công tác chăm sóc sức khoẻ tâm thần tại cơ sở... những sáng kiến, cách làm hay của các nước bạn trong công tác chăm sóc sức khoẻ tâm thần.

Thứ trưởng Bộ Y tế đề nghị các đại biểu tập trung thảo luận vào các vấn đề hết sức cụ thể và phù hợp với thực tiễn tại Việt Nam như: Những khuyến nghị, giải pháp về công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần từ chính sách, luật pháp, chuyên môn, phát triển hệ thống, nhân lực, quản lý tại cộng đồng, hỗ trợ xã hội, chăm sóc sức khỏe tâm thần ở tuyến cơ sở, trong trường học, nơi làm việc, hỗ trợ cho người bệnh sau giai đoạn nội trú trở về cộng đồng, hợp tác liên ngành, hợp tác quốc tế….