Giữa ồn ào phố thị, họ âm thầm làm công việc mà theo họ "ít ai làm" để mang lại sự thông thoáng dưới từng lòng cống.
Một công nhân bước xuống miệng cống
Vất vả thầm lặng
Để có được cái nhìn cận cảnh hơn về công việc của những công nhân làm cống thoát nước, khuya ngày 19/7, nhóm phóng viên đã theo chân nhóm công nhân vét cống trên đường 3/2 (Phường 10, Quận 10, TP.HCM) để hiểu thêm về công việc cực nhọc, nguy hiểm này.
Đêm, trời bắt đầu lạnh, cái lạnh hiếm hoi của Sài Gòn trong những ngày mưa. Dẫu đêm đã khuya xe cộ vẫn qua lại nườm nượp, tấp nập. Đây đó nơi góc đường những công nhân cống thoát nước cắm cúi với công việc.
Trên lề đường 3/2, ngay miệng hầm anh công nhân tên Nguyễn Văn Hùng (SN 1985) cẩn thận cúi xuống, cầm cái ky vét hầm chui hẳn vào hầm cống sâu hơn 10 mét, một anh đứng trên chăm chú nhìn xuống, kéo dây, hỗ trợ đồng đội. ở trên mặt đường ánh đèn đường vàng nhạt còn dưới hầm thì tối đen, trong lòng ống cống còn tối hơn nữa. Từ bên dưới hầm anh công nhân gọi vọng lên bên trên: "Dưới này bùn nhơ nhớp, nước đen đặc, hơi bốc hôi nồng và nhiều rác lắm. Tớ không thấy gì cả các cậu ơi! Đưa cái đèn pin xuống nhanh nhé!".
Anh Hùng vừa dứt lời, ngay lập tức được đồng đội trợ giúp. Sau hơn một giờ nạo bùn dưới hầm, anh Hùng cho dây kéo lên từng xẻng bùn lớn; người ở trên kéo lên đổ vào thùng. Một thùng, hai thùng, rồi ba thùng... Lưng mỏi, chân tê, anh Hùng leo lên, người ở trên leo xuống thay chỗ. Không thấy được dòng mồ hôi nào vì cả người các anh đều ướt nước cống đen.
Gần 2h sáng sau khi đã hoàn thành việc quét cống tại đường 3/2, nhóm công nhân này tiếp tục công việc trên đường Hồng Bàng (Quận 5), khi mở một nắp hố ga lên, anh đội trưởng liền bảo đóng lại vì hôi quá, anh khuyên anh em nên để tối mai làm sớm vì lúc này đêm đã khuya sương xuống rất nguy hiểm. Nhưng anh em công nhân vẫn muốn làm, một anh trong đội hô lên: "Đã lên kế hoạch rồi mà sếp, tranh thủ làm chứ nhỡ chiều mai mưa sớm triều cường lên làm không được". Thấy ai nấy đều quyết làm, anh đội trưởng cao giọng: "Mấy anh em đã nói vậy, thì mình ráng làm xong trước khi trời sáng".
Cây thang tre được đưa xuống, đánh dấu mức nước rồi rút lên đo. Dấu nước tới cổ anh công nhân, nhưng anh vẫn quyết leo xuống. Anh giải thích với chúng tôi: "Không nạo được mấy cái hầm này trong tối nay, ngay mai trời mưa thế nào triều cường cũng lên mức đỉnh. Đường ngập đã đành mà lại lâu rút lắm".
Khi đồng hồ điểm 5h sáng, sau gần 3 tiếng ngập lội trong hố ga, anh công nhân chui lên, bùn đen dính hết vào da thịt. Anh cười, kể rằng sau khi làm xong phải đi bộ một đoạn đường xa đến nhà vệ sinh tắm công cộng. "Xin rửa tay người ta không cho đâu, tại người ta thấy mình dơ quá". Anh này vừa dứt lời, một anh khác trong đội chêm vào: "Gặp tao, tao cũng chẳng cho tắm, biết đâu lát nữa mày về nhà vợ nhận không ra vì chồng có mùi lạ quá".
Trưa ngày 20/7 chúng tôi tiếp tục cùng nhóm công nhân này đến đường Huỳnh Tấn Phát (Quận 7). Buổi trưa trời nóng như lửa đốt, đám công nhân dường như không bị thời tiết làm ảnh hưởng, ai nấy đều hăng say với công việc.
Khi chúng tôi hỏi các anh làm xong sẽ tắm rửa ăn uống ở đâu, thì một anh trong đội nhanh nhẩu đáp: "Châm ngôn của anh em chúng tôi là bốn (4) tại chỗ". Thấy chúng tôi có vẻ chưa hiểu rõ lắm, anh liệt kê một cách mạch lạc: "ăn tại chỗ, uống tại chỗ, nghỉ tại chỗ, và giặt giũ tại chỗ. Làm nghề này nhiều cái khổ, mà cũng lắm cái vui. Làm riết quen cũng thấy yêu cái nghề này đến lạ".
Những nỗi buồn riêng
Đều đặn hằng năm, khi mùa mưa đến các công nhân làm nghề cống thoát nước đều phải làm việc đến tận khuya thậm chí là đến sáng hôm sau trên các tuyến đường có nguy cơ ngập. Tâm sự với chúng tôi về nghề, anh Trần Văn Cao (SN 1979) có thâm niên 7 năm nghẹn giọng nói: "Làm vất vả là thế, nhưng thực tế đường vẫn ngập lênh láng, trong những ngày này, ngày nào cũng có người dân gọi điện thắc mắc, thậm chí có người còn mắng xối xả.
Nhóm công nhân làm đường đang chuẩn bị dụng cụ, đồ nghề cho một đêm vét cống trên đường 3/2 (tối 19/7)
Những lúc như thế, chúng tôi chỉ còn biết cười trừ: "Ngập nước thì do rất nhiều nguyên nhân, nhưng cứ ngập là bà con lại la rầy mấy ông thoát nước nhà chúng tôi. Biết làm sao được ngoài việc làm hết sức mình. Mình làm cái nghề dưới đáy xã hội mà, phải chấp nhận thôi".
Mùa mưa là thời điểm những công nhân làm nghề thoát nước phải chạy đua với công việc của mình. Làm ngày không kịp, họ tranh thủ làm đêm vì nhiều tuyến đường chỉ ngập vì triều cường, phải đợi đến lúc nước rút mới có thể làm được. Đó có thể là lúc 12 giờ trưa nắng rát hay nửa đêm về sáng rét buốt da thịt.
Chúng tôi không đồng tình khi các anh tự nhận mình là những người "tận đáy xã hội". Một anh công nhận chẳng ngần ngại mở cho chúng tôi xem sổ lương, trong đó ghi rõ các chức danh "công nhân chui cống", "công nhân vét cống"... "Chẳng phải tận đáy thì là gì? Đã có lúc chúng tôi đề nghị đổi thành "công nhân nạo vét cống ngầm" cho thêm phần lịch sự nhưng vẫn chưa được", anh nói.
Quyền lợi, tức là mức phụ cấp độc hại của công nhân chui gấp rưỡi công nhân vét. Nghe thì thấy lớn nhưng thật ra đó chỉ là sự so sánh giữa hai mức phụ cấp 4.500 đồng/ngày và 3.000 đồng/ngày.
Nhưng đó cũng chỉ là chuyện chức danh. Buồn hơn và đáng suy nghĩ hơn là chuyện con người. Hỏi anh công nhân nào cũng được nghe trả lời: "Làm nghề này buồn nhất là khi nước ngập bị bà con la rầy. Buồn hơn nữa là khi mở nắp cống, múc lên những xẻng bùn nặng trĩu lổn nhổn, dính dấp những mảnh giẻ rách, túi nilông, hộp cơm. Là khi vừa nạo vét xong buổi sáng, đến chiều, khi đi trực mưa lại thấy ken đầy trong miệng cống những túi rác được cột buộc cẩn thận. Là khi nạo vét các cửa xả ở kênh rạch, công nhân vật lộn với bùn đất bên dưới, bên trên người ta vẫn vô tư đổ rác xuống. Có khi đổ ngay xuống đầu anh em, có khi là cả một xe xà bần...".
Anh nói tiếp: "Người ta nói nhiều đến các nguyên nhân gây ngập trong thành phố, phần lớn là các nguyên nhân vĩ mô như qui hoạch, san lấp, các hệ thống cống, đường phố... Mà quên mất một phần trong đó chính là ý thức của người dân trong việc giữ gìn vệ sinh chung".
Anh công nhân chúng tôi gặp ở đường Ký Con cho biết, dẫu sao các anh cũng có máy hút, máy thổi phụ trợ. Nhưng rồi các anh vẫn cứ phải chui vào lòng cống bởi vì cả đội chỉ có bốn máy hút và một máy thổi. Nhưng nếu có nhiều máy hơn thì vẫn cứ còn "công nhân chui cống", vì máy hút chỉ có thể hút bùn mà dưới cống thì lại... có đủ thứ. Sau những giờ làm việc vất vả ấy họ lại về nhà, phần lớn là trên những con đường ngập nước để lo cho vợ, cho con. Các anh đều đang chắt bóp những đồng lương "chui", "vét", tiền phụ cấp độc hại để nuôi tương lai cho các con và lo cho gia đình.
Có anh công nhân khi được phân công làm tuyến ở gần nhà đã nằng nặc đòi đổi đến một tuyến khác ở thật xa để khỏi gặp người quen. Các anh đã từng gặp những cái lắc đầu quầy quậy khi các anh xin một thau nước rửa mặt, rửa tay. Thế nhưng các anh bảo rằng: "Vẫn có người bưng nước ra tận nơi cho chúng tôi rửa. Lại có cô mang nước ra cho uống nữa kia. Những lúc như thế, thấy được an ủi lắm, có thêm động lực để làm".
Thúy Nghĩa
