Trong một lần đi nhà thờ, Thành (28 tuổi, trú tại phường Quang Trung, TP. Kon Tum, tỉnh Kon Tum) đã trúng sét ái tình ngay từ lần gặp gỡ đầu tiên với H'Re (26 tuổi, trú tại làng Kon Tum Kơ Nâm, phường Thống Nhất, TP. Kon Tum). Khi H'Re vui mừng báo tin cho Thành là mình đã có bầu thì chàng trai lại thẳng thừng từ chối chuyện cưới xin. Thế là một “phiên tòa” đặc biệt theo tục lệ nhiều đời nay của người Bahnar ở làng Kon Tum Kơ Nâm được triệu tập để phân xử.
"Phiên tòa" đặc biệt
Theo "cáo trạng" đã được hai bên tham gia "tố tụng" thừa nhận thì: Cách đây 3 năm, trong một buổi chiều đẹp trời, chàng trai trẻ tên Thành đã may mắn gặp được người con gái có đôi mắt buồn xa xăm tại một nhà thờ đẹp bậc nhất ngay giữa TP. Kon Tum. Tại thành phố thơ mộng và nổi tiếng với nhiều nhà thờ này, Thành đã ngay lập tức trúng sét ái tình ngay từ lần đầu tiên với cô gái H'Re sở hữu đôi mắt đẹp ấy.
Thôn trưởng Jut kiêm thư ký "phiên tòa" cho rằng Thành là kẻ bắt cá hai tay nhưng đồng ý với mức đền bù.
Sau những đêm dài mất ngủ vì tương tư người thiếu nữ mỏng manh, Thành hạ quyết tâm đi tìm bằng mọi cách để được tiếp cận, gần gũi và tán tỉnh H'Re. Tình yêu của Thành đã ngày càng lớn lên trong trái tim chàng trước sự thờ ơ, lạnh băng của cô gái đẹp. Thế nhưng, như ông bà vẫn thường nói "lửa gần rơm lâu ngày cũng bén", trước sự tấn công mãnh liệt và khát khao của Thành, H'Re đã động lòng và một ngày đẹp trời, cô bé đã nhận lời yêu của Thành.
Tình yêu của đôi bạn trẻ càng ngày càng trở nên gần gũi và thắm thiết hơn. Khi H'Re chuẩn bị tốt nghiệp lớp trung cấp mầm non cách đây hơn nửa năm thì trót nghe lời dỗ ngọt của Thành đã không ngại ngần trao cái quý nhất của đời con gái cho người mình yêu. Hơn 1 tháng sau, H'Re vui mừng báo tin cho người yêu là mình đã có bầu. Ngỡ tưởng thời gian yêu nhau hơn 2 năm thì cũng đã có độ chín nên Thành sẽ sung sướng và đồng ý cưới H'Re, nhưng đáp lại sự mừng vui, tin yêu của H'Re là thái độ phũ phàng của Thành. Dù biết người yêu đã có bầu, mình đã có con với người ta nhưng Thành đã thẳng thừng từ chối và tỏ ra hối tiếc khi sự việc đã xảy ra.
Trước sự việc trên, gia đình, làng xóm không hề trách móc hay mắng nhiếc H'Re mà ngược lại, họ luôn tìm mọi cách đòi lại công bằng cho H'Re vì cho rằng cô bé là người đáng thương vì đã phải chịu thiệt thòi. Thế là một “phiên tòa” theo tục lệ nhiều đời nay được triệu tập để xét xử vụ việc.
Ông K'Dang, H'Re đã đến nhà Thành yêu cầu gia đình Thành phải có trách nhiệm với con gái mình. Gia đình Thành đồng ý và họ đã hẹn nhau vào một buổi chiều chủ nhật cuối tháng 2/2011 để tổ chức "phiên tòa". Đúng ngày hôm ấy, Thành cùng bố mẹ và hơn chục người cao tuổi trong họ cùng nhau đến nhà H'Re để tham dự "phiên tòa". Gia đình H'Re cũng mời hơn chục người lớn tuổi trong họ nhà mình đến, cùng hội đồng chính quyền làng là thôn trưởng, già làng, ban mặt trận đến đòi công lý.
"Tranh tụng" gay cấn
Sau khi phân tích của "hội đồng xét xử", Thành đã đồng ý cưới H'Re nhưng đến tháng sau mới tổ chức. Thời gian hạn định đã tới mà Thành vẫn chưa chịu cưới H'Re về làm vợ. Thế là "phiên phúc thẩm" phải diễn ra. Nhưng rồi kết quả vẫn không đi đến đâu vì "bị hại" và "bị cáo" cũng như gia đình hai bên vẫn chưa tìm được tiếng nói chung. Gia đình H'Re và gia đình Thành đã phải tốn kém khá nhiều tiền của mua rượu, thịt để mở 5 "phiên tòa" liên tiếp nhưng vẫn chưa có kết quả. Phiên tòa lần thứ 6 vừa diễn ra vào ngày 12/6/2011. Lúc này, H'Re đã mang bầu đến tháng thứ 7 và đã lấy được bằng trung cấp mầm non.
Khi hai nhân vật chính cùng bố, mẹ, họ hàng hai bên đã có mặt, bà trưởng thôn kiêm thư kí "phiên tòa" cất cao giọng mở màn "phiên tòa". Như thường lệ, hai bên lại đưa ra mọi lý luận biện hộ cho mục đích của mình. Gia đình nhà H'Re cho rằng: "Con không cha như nhà không nóc, đứa trẻ cần có sự dạy dỗ, dẫn dắt của cha mẹ thì mới thành người công dân tốt có ích cho xã hội được. Nếu thiếu đi người cha nó sẽ trở thành đứa trẻ hư, gây ảnh hưởng xấu và sẽ là mầm họa xấu cho xã hội. Vì vậy, chúng tôi muốn Thành có trách nhiệm với H'Re, cưới H'Re về làm vợ. Cả hai đã yêu nhau, có thời gian tìm hiểu gần 3 năm chứ không phải là ít nên không thể gọi là bồng bột được".
Đáp lại yêu cầu này, Thành đưa ra lý do bản thân chưa muốn cưới vợ, chưa muốn có sự ràng buộc và nhất là không còn cảm tình gì với H'Re nên không cưới H'Re về làm vợ được. Tuy nhiên, Thành hứa sẽ có trách nhiệm với đứa con của mình và đền cho gia đình H'Re 1 con bò và 1 chiếc chăn đắp. Khi H'Re sinh, Thành sẽ có mặt để giúp H'Re và cùng nuôi con cho đến 18 tuổi bằng cách lúc nào con đau ốm thì anh sẽ có mặt chăm sóc.
Lúc đầu gia đình Thành đồng tình với đề xuất của gia đình H'Re và khuyên nhủ Thành. Tuy nhiên, khuyên can mãi không được, họ lại quay ra bênh vực Thành. "Thành đã quyết tâm như vậy thì phải theo nó thôi chứ không còn cách nào khác nữa", một vị cao niên trong họ hàng nhà Thành nói. Tuy nhiên, gia đình Thành cũng hứa sẽ đền bù sự mất mát, thiệt thòi cho H'Re số tiền 30 triệu đồng và sẽ hết trách nhiệm với mẹ con H'Re. Thế nhưng, bản thân "bị cáo" Thành lại không đồng ý vì cho rằng số tiền bồi thường đó là khá nhiều nên "bị cáo" đề xuất rút mức tiền đền bù xuống còn một nửa và hứa sẽ chăm sóc con như đã nói từ trước.
Tuy nhiên gia đình H'Re không đồng ý với đề xuất của Thành vì cho biết đã phải vay ngân hàng 20 triệu đồng cho H'Re đi học trung cấp, bây giờ ra trường lại có bầu sắp sinh nên không thể xin được việc. Đó là chưa kể còn phải chi thêm bao nhiêu là tiền cho việc sinh đẻ, nuôi nấng đứa bé, nên số tiền mà Thành hứa đền bù là quá ít.
Sau khi nghe hai bên "tranh tụng" thì "hội đồng xét xử" của làng cho rằng: Thành là kẻ bắt cá hai tay, việc Thành phụ tình với H'Re là do đã yêu người khác. Tuy nhiên nếu Thành đã một mực không muốn lấy H'Re nữa thì cũng không nên ép vì sống với nhau sẽ không hạnh phúc. Xét điều kiện kinh tế của hai bên nên "hội đồng xét xử" đồng tình với đề xuất bồi thường mà gia đình Thành đưa ra và cần có biên bản giấy trắng mực đen để bắt gia đình Thành thực hiện trách nhiệm. Tuy nhiên, gia đình H'Re vẫn chưa đồng thuận với phán quyết của "hội đồng xét xử" và "kháng án". Vì vậy "hội đồng xét xử" đành "hủy kết quả phiên xử" lần này và kết luận: Chờ khi H'Re sinh xong, sẽ tiếp tục tổ chức phiên tòa lần thứ 7 để phân xử.
Kết thúc "phiên xử" ra về, già làng thở dài nói với PV: "Đây là tục lệ lâu đời của người Bahnar ở đây, thời xưa việc như thế này cũng có nhưng hiếm, còn bây giờ thì khá nhiều"...
Tục lệ nhằm bảo vệ sự đoàn kết và quyền lợi của phụ nữ
Với người Bahnar ở làng Kơ Nâm việc chàng trai "ăn cơm trước kẻng" khiến cho người con gái có bầu, rồi mặc nhiên chối bỏ thì phải chịu sự xét xử trước chính quyền và hai bên họ hàng. Ngày nay những “phiên tòa” này vẫn giữ được những nét cơ bản so với phong tục trước đây nhưng cũng "hiện đại hóa" khi phần "phán quyết" thường có thêm cả hình phạt kinh tế. Dù vậy, điều cốt lỗi của tập tục này thì vẫn giữ được là nó được thực hiện nhằm mục đích đòi lại công bằng cho những người phụ nữ có bầu vì họ là người thiệt thòi nhất. Hơn nữa là để đảm bảo sự đoàn kết trong làng.
Nguyễn Tâm
*Tên các nhân vật trong bài đã được thay đổi.
