Trong số "tứ gia vọng tộc" đất Kinh Bắc xưa, dòng họ Nguyễn làng Tam Sơn không được tạo dựng bằng những huyền tích mang đậm tính liêu trai, cũng không phát triển một chiều như những dòng họ khác. Con đường khoa cử của dòng họ này trải qua những thử thách và chặng đường khá phức tạp.