Kiểu giải oan kỳ lạ
Cao Tiến Mùi nhớ lại, ngay những ngày đầu tiên nhập trại, nhìn thấy những kẻ xưng đại ca trong tù trấn lột đồ tiếp tế, bóc lột miếng ăn của bạn tù, máu nghĩa hiệp trong anh nổi lên. Mùi đã dằn mặt cho những kẻ tự xưng danh đại ca ấy mấy trận nhừ tử. Biệt danh "đại ca gấu đen" của Mùi ra đời từ đó. Một lần, do ra tay quá mạnh, Mùi khiến cho hai phạm nhân phải nhập viện điều trị, nên bị liệt sang hàng tội phạm nguy hiểm, rồi bị chuyển sang phòng dành cho những tù nhân mang án giết người.
Anh Cao Tiến Mùi
Tại đây, Cao Tiến Mùi đã gặp Nguyễn Sỹ Lý. Những ngày sau đó, qua các cuộc trò chuyện tâm tình, cởi mở, Mùi đã bắt đầu thấu hiểu được nỗi oan khiên của Lý. Và khi đã thực sự thấu hiểu hoàn cảnh bi đát của người bạn tù khốn khổ, cả hai ôm nhau khóc nức nở cho phận đời của mình. Ngay khi vừa bước chân ra khỏi nhà tù, Cao Tiến Mùi đã lao vào hành hình đi tìm công lý cho bạn tù.
Anh Mùi cho biết, ngày đó anh thương cho số phận của một giảng viên đại học đang trong thời kỳ làm luận án nghiên cứu sinh, bỗng tai họa ập đến, giáng lên đầu một bản án cay nghiệt 17 năm tù giam. Vì thế, ngay khi ra khỏi trại giam, việc đầu tiên mà Mùi làm là tìm gặp lại bố và các em của anh Lý. Gặp lại người cha của bạn chưa đầy 50 tuổi mà tóc đã bạc như cước, đội đơn đi khắp nơi từ tỉnh đến Trung ương kêu oan cho con, trong lòng anh dấy lên một quyết tâm mạnh mẽ.
Cao Tiến Mùi kể, mấu chốt là làm thế nào tìm gặp được Bùi Văn Lai và bắt người này nhận tội thì mới tháo gỡ được vấn đề. Anh lặn lội tìm về xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp) để gặp gia đình Bùi Văn Lai. Ban đầu, khi biết ý nguyện của anh, gia đình này đã xua đuổi. Tự nhiên đang yên đang lành lại tự vác xác vào tù, đó là điều chẳng mấy ai chấp nhận, nhưng rồi bằng sự kiên trì của mình, Mùi đã khiến cho họ dần hiểu ra. Phần vì qua Mùi, họ thấu hiểu được nỗi đau đớn mà người vô tội Nguyễn Sỹ Lý đang phải gánh chịu, phần vì lương tâm của Lai đã bắt đầu sám hối.
Sau một thời gian dài thấy Mùi nằm lỳ, cùng ăn cơm, cùng ngủ lại, gia đình đã vận động Bùi Văn Lai nhận tội. Cũng không dễ gì lật lại một bản án đã tuyên, bởi nhận thức lúc thời đó khác xa so với bây giờ rất nhiều. Lường trước mọi chuyện, nên khi Lai viết giấy thú nhận tội lỗi, anh Mùi đã cho làm 3 bản, kèm theo đó là 3 bản khác do chính Lai viết nhận xét về thái độ làm việc của Mùi đối với Lai trong quá trình thuyết phục anh này nhận tội, để tránh tình huống sau này ra chốn công quyền, người ta lại vu cho Mùi tội ép buộc người khác. Và quả là cẩn tắc vô áy náy, bởi sau này khi dẫn Lai đi nhận tội, từ chính quyền đến công an, tòa án các cấp đều cho rằng Mùi dùng vũ lực để dọa dẫm, ép buộc Lai.
Đôi bạn thân luôn ở bên nhau
Sau gần một năm ròng cùng với ông Nguyễn Sỹ Huỳnh, Cao Tiến Mùi đã thu thập được đẩy đủ các tài liệu liên quan và gửi ra TANDTC, trong đó có giấy tự thú của Bùi Văn Lai về việc đã giết nhầm em mình. Sau khi nhận được hồ sơ giải oan, Nguyễn Sỹ Lý được tạm tha theo Quyết định 1265/HS của TANDTC, do ông Phạm Hưng ký ngày 21/12/1987, kết thúc 2.000 ngày oan trái của một cựu giảng viên Đại học Tây Nguyên.
Đắng đót số phận
Vụ án oan nổi tiếng làm thay đổi cuộc đời người cựu giảng viên này đã lùi vào quá khứ gần 30 năm. Nguyễn Sỹ Lý bây giờ đã trở thành một người ông, tóc bạc, đôi chân teo tóp là dấu vết của những năm tháng tù tội. Anh sống cùng vợ và hai đứa con (anh Lý có 3 người con, nhưng cô con gái đầu vừa mất, hiện một người đang học đại học tại TP.Hồ Chí Minh và người còn lại đang học trường Đại học Xây dựng Hà Nội) trong một căn nhà nhỏ ở xã Nghĩa Bình, huyện Nghĩa Đàn, Nghệ An. Hôm tôi tìm đến, anh đang lê đôi chân tập tễnh ra sau nhà phụ giúp vợ làm đậu phụ để mưu sinh. Mấy chục năm rồi anh nằm một chỗ, mọi di chuyển đều nhờ vào đôi nạng gỗ, giờ là lúc anh quyết tâm tập đi để giảm bớt gánh nặng cho người vợ đảm đang.
Anh Mùi - người tù nghĩa hiệp - đang xem tấm phim X quang chụp phổi vừa đi khám về
Trong câu chuyện với tôi, anh Nguyễn Sỹ Lý không muốn nhắc lại chuyện ngày xưa. Anh cũng không oán trách gì cuộc đời, nhiều lúc chỉ muốn mọi chuyện lắng xuống thật sâu, thật bình yên để lòng mình được thanh thản nhưng rồi lâu lâu có một vị khách ghé qua, và chuyện cũ lại được khơi lên như một nỗi đau nhức nhối.
Trong câu chuyện đời mình, Nguyễn Sỹ Lý luôn dõi đôi mắt vào hư không, có lúc ầng ậc nước khi kể lại những thăng trầm mà cuộc sống anh đã trải qua. Vẫn còn nguyên vẹn cảm giác ngày anh bước từng bước xiêu vẹo ra khỏi cánh cửa nhà tù. Chỉ kịp ngã òa vào vòng tay của người thân rồi anh quỵ hẳn, từ đó cho đến nay. Ngày anh đi tù, đứa con gái đầu lòng mới sinh được hơn 10 ngày. Ngày anh về, nó đã hơn 5 tuổi và đón nhận anh với ánh mắt lạ lẫm, sợ hãi. Năm năm cách biệt, Nguyễn Thị Len, người vợ hiền thảo luôn là chỗ dựa cho anh vượt lên nỗi đau tinh thần lẫn thể xác để gắng gượng sống tiếp.
Nhớ lại chuyện xưa, anh Lý bảo anh không ân hận vì đã nhận tội. Phần vì thương bố, thương em, phần nữa hoàn cảnh lúc bấy giờ không thể khác. Mấy ngày sau khi nhận tội, cán bộ điều tra dẫn giải anh trở lại hiện trường đêm xảy ra án mạng để diễn tả lại cảnh giết người, anh cứ đứng trơ ra, lóng ngóng không biết cầm con dao thế nào cho phải. Rồi những ngày tháng nằm ở nhà tạm giam Nghi Kim là đoạn đời đen tối nhất mà mỗi lần nhớ lại, anh vẫn rùng mình khiếp đảm. Hai trăm bảy mươi ngày nằm trại đã gần như làm cho anh kiệt quệ cả về thể xác lẫn tinh thần.
Sau khi được minh oan, anh Lý có tâm nguyện trở lại trường Đại học Tây Nguyên làm công tác giảng dạy. Lãnh đạo trường lúc bấy giờ cũng đã sẵn sàng nhận anh trở lại, nhưng với anh Lý lúc ấy, đôi chân là một trở ngại lớn. Sau bao năm sống trong tù, đôi chân của anh đã teo tóp dẫn đến bại liệt cộng với sức khỏe suy sụp đi rất nhiều. Anh đắng lòng nhìn về ước mơ ngày bước lên giảng đường cứ thế dần xa khỏi.
Rồi anh nhận được đề nghị của Công ty Cao su Phú Riềng (tỉnh Sông Bé cũ) mời vào công tác, nhưng vì điều kiện sức khỏe, một lần nữa anh lại lỡ hẹn với sự nghiệp. Đến lúc biết rằng, số phận không thể khác được nữa, anh đã quyết định ở lại quê nhà cùng vợ con. Ngày ngày chống nạng cùng vợ làm bánh đậu phụ, chăn nuôi lợn gà, chăm ba đứa con ăn học.
Nỗi đau xưa đã tạm lắng xuống, tôi cũng mừng cho anh Nguyễn Sỹ Lý vì cố gắng không biết mệt mỏi của anh đã được đền đáp, khi mà ở cái tuổi 50 của cuộc đời, đôi chân anh đã bước được những bước đi chậm rãi. Nỗi đau nào rồi cũng nguôi ngoai, cũng dần qua. Hãy biết bằng lòng và gìn giữ những gì mà cuộc sống hiện tại mang lại, không nên oán trách hay thù hận cuộc đời để sống một cuộc sống thật thanh thản. Đó cũng là thông điệp mà nhân vật của 2.000 ngày oan trái gửi gắm khi chia tay tôi trong ánh hoàng hôn bảng lảng.
Loan Nguyễn
