Bên cạnh những đền, chùa miếu mạo, những lễ hội độc đáo đã ghi ấn trong cột mốc lịch sử thì nơi đây còn là nơi phát tích của dòng tộc đế vương; là nơi của chốn tiên rồng hợp phố... Bên cạnh những trang vàng lịch sử chói lọi đó thì nơi đây cũng để lại những vụ án sầu xuyên thế kỷ, khiến không ít các sử gia tốn nhiều công sức đi tìm lời giải.
Vụ án sầu xuyên thế kỷ
Chốn Kinh Bắc xưa kia chỉ cách kinh thành Thăng Long vỏn vẹn đôi bờ sông Đuống, nơi đã được thi ca, làn điệu dân ca ghi lại. Nó ghi dấu về sự phát triển hùng cường của cả dân tộc. Mỗi lần đi dọc đôi bờ sông Đuống, tôi đều nghĩ và cố liên tưởng để giải nghĩa cho dáng chảy nghiêng nghiêng của con sông mà thi sĩ Hoàng Cầm đã từng nhắc tới trong bài thơ Bên kia sông Đuống.
Dưới bóng hoàng hôn, từ trên triền đê nhìn xuống, thuyền bè tấp nập, làng mạc tre pheo, nương dâu mướt mát, đúng là con sông đang chảy nghiêng. Nó chảy nghiêng bởi sức nặng của bao nhiêu oan khiên trong sử cũ đã oằn mình trải dọc đôi bờ chăng?!.
Một khúc sông kỳ lạ bởi chỉ vài chục cây số dọc dài dòng chảy nhưng đã ghi dấu những vụ án oan sầu thiên kỷ. Vụ Trạng nguyên đầu tiên của Việt Nam, Thái sư Lê Văn Thịnh bị lưu đày mãn kiếp vì bị khép án hóa hổ giết vua; đây vị Sao Khuê vằng vặc Nguyễn Trãi và người đẹp Thị Lộ, kinh thiên động địa nỗi oan khiên mang tên Lệ Chi Viên và đây nữa vụ án Cao Lỗ Vương giúp An Dương Vương xây thành Cổ Loa rồi vua nghe lời xấu dèm pha mà hắt hủi một bề tôi trượng nghĩa...
Nhưng khi đã trải nghiệm với thực địa ở khúc sông oan khiên, ngẫm lại từng tình tiết của các án oan mà nạn nhân bao giờ cũng là các anh hùng cái thế, mỹ nhân thiên cổ sầu lững lẫy trong lịch sử kia, thường thì nó sẽ đem cho chúng ta nhiều điều bổ ích, thấm thía hơn là những trang sử không sóng gió.
Bức tượng rồng có một không hai được lưu giữ tại đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh.
Tôi bắt đầu tìm hiểu để tự mình giải mã án oan Thái sư Lê Văn Thịnh quanh pho tượng rồng đá độc nhất vô nhị trong lịch sử điêu khắc Việt Nam và cả Đông Nam Á, cho chính mình. Một pho tượng rồng với thế rồng tạc ẩn chứa trong đó lời giải cả một nghi án về Thái sư Lê Văn Thịnh.
Lược sử cho biết: Vua Lý Nhân Tông (1072-1127) mở khoa thi minh kinh bác học (cuộc thi Nho học) đầu tiên của nước ta (cũng là khoa thi đầu tiên từ khi Văn Miếu Quốc Tử Giám được lập ở Thăng Long). Khóa sinh Lê Văn Thịnh dự thi và đỗ đầu kỳ thi năm Ất Mão (năm 1075) là người xã Đông Cứu, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ngày nay. Bằng chứng những câu chuyện về ông, đã được Đại Việt sử ký toàn thư và cả Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn rồi đến Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú, Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim ghi chép rành rành, được đánh giá là người có đầu kinh bang tế thế.
Đến năm 1096, Thái sư, Trạng nguyên Lê Văn Thịnh uy danh lừng lẫy thiên hạ, bị vướng vào nghi án hoá hổ giết vua trên hồ Dâm Đàm (Hồ Tây ngày nay), khó tin như một giấc mộng và bị khép tội tru di cửu tộc. Theo Đại Việt sử ký toàn thư thì: "Bấy giờ vua ra hồ Dâm Đàm, ngự trên thuyền nhỏ xem đánh cá. Chợt có mây mù nổi lên, trong đám mây mù, vua nghe có tiếng thuyền bơi đến, tiếng mái chèo rào rào, vua lấy giáo ném. Chốc lát mây mù tan, thấy trong thuyền có con hổ, mọi người sợ tái mặt, nói: "Việc nguy rồi!".
Người đánh cá là Mục Thận quăng lưới trùm lên con hổ, thì ra là Thái sư Lê Văn Thịnh. Vua nghĩ Thịnh là đại thần có công giúp đỡ, không nỡ giết, đày lên trại đầu Thao Giang (tỉnh Phú Thọ ngày nay). Trước đấy Lê Văn Thịnh có gia nô người nước Đại Lý (Vân Nam, Trung Quốc - PV) có phép thuật kỳ lạ, cho nên mượn thuật ấy toan làm chuyện thí nghịch).
Sau khi vụ việc xảy ra và xét công trạng, tài năng quá lớn của Lê Văn Thịnh nên vua ân giảm xuống kiếp lưu đày. Có sách viết, ông bị đày lên vùng ma thiêng nước độc sông Thao, tỉnh Phú Thọ ngày nay. Có sách ghi, ông bị đưa đến với xứ Sơn Lam chướng khí độc địa (xưa kia) của xứ Thanh Hóa ngày nay. Gần 10 thế kỷ qua, nghi án Lê Văn Thịnh cứ treo đó, thách thức bao nhiêu triều đại, bao nhiêu bậc quốc sỹ liên tài.
Toàn cảnh đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh.
Nước mắt của rồng đá?
Có lẽ, chìa khóa để giải mã nghi án này nằm chính trong bức tượng. Ông rồng vẫn được dân gian truyền miệng với hình tạc thế rồng kiểu "miệng cắn thân, chân xé mình" được phát lộ tại chính cửa đền thờ thái sư Lê Văn Thịnh tại thôn Bảo Tháp, xã Đông Cứu, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh thời gian qua.
Theo giới nghiên cứu, đây là pho tượng rồng độc đáo chưa từng thấy trong hình ảnh rồng Việt qua các thời kỳ lịch sử và cũng gần như chưa từng xuất hiện trong khu vực Đông Nam Á. Nếu mới nhìn vào tượng rồng không ít người sẽ phải dấy lên một cảm giác sợ hãi bởi hình dáng của rồng quá kỳ dị. Thân rồng uốn mình thành hình tròn, miệng há rộng, có những chiếc răng nanh dài nhọn, cắm phập vào thân mình.
Đầu rồng to, không râu, không bờm nhưng hai mang phình ra, hơi gục xuống như dáng dấp của một con mãng xà lớn đang trong cơn giận dữ, phẫn uất tột độ. Đôi mắt trợn tròn, lồi ra ngoài, hai tai vừa phải, nổi lên hai bên đầu nhưng tai bên phải thì kín đặc còn tai trái lại trống rỗng. Hai chân trước dang rộng với những móng vuốt nhọn hoắt, gân guốc, mỗi chân xòe rộng năm ngón bấu chặt lấy thân mình. Tất cả những biểu lộ trên mình rồng rất sống động, thể hiện một trạng thái đau đớn, căm phẫn cùng cực mà rồng đang trải qua.
Thái sư Lê Văn Thịnh.
Cụ Nguyễn Đức Đam 75 tuổi, thủ từ của đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh, trong suốt hơn 10 năm đến nay nhớ lại: "Tượng ông rồng được phát lộ rất ngẫu nhiên bởi một ông già từng làm thủ nhang trong đền. Một ngày nọ, ông già đó cầm cuốc dọn dẹp cỏ cây dại trước cửa đền, bỗng lưỡi cuốc chạm phải một vật cứng khác thường.
Càng bới, ông càng thấy lộ ra những khoang đá vân vi, đá đẽo từng hình dạng vảy cá. Ông già sợ hãi báo cho mọi người trong thôn, bà con kéo đến rất đông. Khi dùng đủ các tráng đinh trong xã, thuê cả kích, bẩy để khiêng được pho tượng đá nặng hơn 3 tấn lên mặt đất, ngó qua, từ trong mênh mông, bức tượng toát lên một nỗi rợn người khiến cả làng quỳ xuống lạy vì sợ. Đó là một cụ rồng kỳ lạ".
Ông Đam kể tiếp: "Cụ rồng được tạc bằng đá cát với chiều cao 0,8m; mỗi chiều dài rộng áng chừng khoảng hơn 1m, bức tượng đập vào mắt người xem trông rất sinh động nhưng lại toát lên một nỗi oan khiên bất tận. Hàm răng cụ rồng to như lưỡi bừa. Bộ nhá sắc nhọn cắn phập vào chính thân cụ! Một sự điên dại, một sự hoang mang, hoảng loạn, đến tột độ?!.
Răng cắn ngập vào từng khúc thân để tàn sát thân mình; tay chân cụ rồng còn độc địa hơn, chúng cũng lởm chởm nanh vuốt, chúng vận công lực bẻ quặt cái đuôi mình lên phía trước để cào xé, muốn cắn đứt cái phần thân, phần đuôi đem vứt bỏ. Một tay thì bấu lấy khúc thân bên đối diện, vuốt sắc cắm phập cảm giác chỉ một nhát cắn là tan xác để cụ rồng tự ăn thịt mình, tự đưa mình về cõi chết. Tư thế kéo xé thân mình, mắt trợn ngược, đầu gục ủ rũ, tai thông tai điếc, miệng há hoác, răng lởm chởm kinh hãi. Đó là một bức tượng cổ cực kỳ thành công ở góc độ nghệ thuật".
Hiện tại có rất nhiều giả thiết của các nhà sử học, khảo cổ học quanh bức tượng ông rồng này. Có ý kiến cho rằng: Bức tượng đã nói về nỗi oan khiên của Thái sư Lê Văn Thịnh (do ông cho tạc trước khi tạ thế)? Hay là người dân nơi đây, từ thượng cổ đã làm như vậy để bày tỏ nỗi buồn vận khứ anh hùng ẩm hận đa (thời vận qua, anh hùng nuốt hận) giúp Thái sư Thịnh? Hay chính vua Lý Nhân Tông đã tạc bức tượng để gửi gắm vào đó tâm sự của ông, sự day dứt lương tâm khi nghe lời dèm pha để rồi bức tử một người tài, một người nặng lòng báo quốc an dân, một vị trạng nguyên, thái sư, chính là thầy dạy học của mình? Nhiều người đã tin vào giả thiết này, khi xem kỹ bức tượng rồng.
Sự phán xét giữa công và tội với trường hợp của Thái sư Lê Văn Thịnh vẫn để lại cho hậu thế nhiều nghĩ suy. Chỉ biết rằng, hàng năm cứ đến mùa lễ hội, nơi đền miếu linh thiêng có đức Long thần ngự trị vẫn nghi ngút hương hoa, vật phẩm của "tín đồ" tôn trọng cái đức, cái tài của người xưa. Càng đặc biệt hơn, khi chưa có lời giải chuẩn xác nào về vụ án oan khiên trên nhưng giờ đây công trạng của Thái sư đã được ghi nhận. Mới đây nhất, một số vở kịch xây dựng hình ảnh méo mó về ông đã bị cấm phát hành, lưu diễn. Âu đó cũng là tấm lòng của hậu thế đối với bậc tiền nhân xưa.
Văn Hậu - Quỳnh Chi
