Khám phá lễ hội chọi trâu bò của đồng bào Mông ở miền Tây xứ Nghệ

Những con trâu chiến thắng được trả giá hàng trăm triệu đồng

Cứ vào dịp đầu năm mới, tại huyện miền núi Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An sẽ tổ chức hội chọi trâu bò..

Ông Lỳ Bá Và, nguyên Trưởng bản Trường Sơn, xã Nậm Cắn, huyện Kỳ Sơn là một trong những người thường xuyên đưa trâu tới tham gia dự thi cho biết, hội chọi trâu bò của đồng bào Mông được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Những năm gần đây, phong trào nuôi trâu bò của bà con phát triển mạnh và giao thông đi lại thuận lợi nên hội chọi trâu không chỉ trong phạm vi một xã mà còn có sự tham gia của bà con liên xã, có năm bà con nước bạn Lào cũng mang bò sang tham gia.

“Đối với người Mông nơi đây, hội thi trâu bò đầu năm vốn đã có từ rất xa xưa, là nét văn hóa độc đáo vào những ngày Lễ, Tết. Mấy năm gần đây, để giúp người dân thêm kiến thức chăn nuôi, Ban tổ chức mới đề nghị thêm phần thi lý thuyết này”, ông Và nói.

Theo đó, hội thi diễn ra qua 2 vòng. Trong đó, vòng đầu tiên là thi tìm hiểu kiến thức về chăn nuôi trâu bò khỏe, đẹp. Các chủ trâu bò sẽ phải trả lời phần thi lý thuyết về kiến thức chăn nuôi, cách vệ sinh chuồng trại và những hình thức bảo vệ gia súc, gia cầm. Ngoài ra, phần thi này trâu bò cũng sẽ được chấm thêm điểm về hình thể.

Quán quân trâu đẹp nhất ở huyện Kỳ Sơn vào năm trước là của anh Xồng Bá Rê, bản Mường Lống 2, xã Mường Lống. Trâu của Xồng Bá Rê thời điểm dự thi là 7 tuổi, với cân nặng 894kg. Vượt qua các vòng thi 1 cách xuất sắc, con trâu đực của Bá Rê đạt giải nhất với phần thưởng 2 triệu đồng.

Con trâu của anh được mọi người trầm trồ khen ngợi với cặp sừng to, cong vút, 4 chân to vững chãi, lông bóng mượt. Theo đánh giá của ban giám khảo, đây là con trâu to khỏe và đẹp nhất của hội thi. Không chỉ đẹp, khi vào cuộc chọi trâu của Bá Rê cũng hăng hái và dũng mãnh không kém. Những cú húc, tì và hất của chú trâu này luôn khiến các đối thủ khác phải khiếp sợ.

Xồng Bá Rê cho hay: “Con trâu này được tôi mua từ Lào về với giá 55 triệu đồng. Cả gia đình tôi đều quý và rất thân thiết với trâu. Hàng ngày, mọi người trong gia đình thay nhau vệ sinh chuồng trại sạch sẽ, lấy cỏ voi về chăm sóc trâu. Ngoài ra, tôi còn trồng thêm sắn tươi để bổ sung nguồn thức ăn cho trâu, nhờ đó nó phát triển rất tốt”.

Những lúc ở bản, xã tổ chức lễ hội chọi trâu, anh đều cho trâu tham gia. Và trong các cuộc thi đó, trâu anh đều giành giải nhất. Anh vui mừng cho biết, sau khi giành chiến thắng ở cuộc thi năm trước, có nhiều lái trâu đến gặp và thỏa thuận mua lại với giá 5.000 USD (khoảng 110 triệu đồng) nhưng gia đình không bán.

“Với chúng tôi, trâu bò giành thắng lợi trong hội thi là biểu trưng cho sức mạnh, tiếng tăm và sự giàu có của gia chủ. Sau một trận đấu, giá trị của con trâu bò thắng cuộc sẽ tăng lên nhanh chóng. Nhưng không vì thế mà chúng tôi bán chúng đi”, anh Rê nói.

Theo quan niệm, con trâu, con bò gắn bó với người Mông sống trên núi, rừng rậm có nhiều thú dữ. Để bảo vệ cho mình và gia chủ, trâu bò thường xuyên đấu đọ sức với thú dữ… hình thành bản năng vào trận nếu có đối thủ đe dọa. Vì vậy, người Mông chọn gỗ chắc, xẻ ván bưng làm chuồng sạch, đẹp và chăm sóc cẩn thận. Việc chọn và huấn luyện trâu bò được thế hệ trước truyền lại cho thế hệ sau.

Tết là phải có chọi trâu

Sau phần thi trâu bò khỏe đẹp, hội thi chọi trâu bò truyền thống được diễn ra. Đây cũng chính là màn hấp dẫn nhất trong hội thi, thu hút đông đảo người tới theo dõi. Trâu bò được chủ dẫn vào sàn đấu trong tiếng reo hò vang dậy của hàng nghìn khán giả.

Có trận đấu diễn ra vỏn vẹn chưa đến 1 phút bởi sự dũng mãnh, nhanh nhẹn và mạnh mẽ của những con đã được huấn luyện, nhưng cũng có nhiều trận đấu diễn ra nảy lửa kéo dài 10 - 15 phút với nhiều miếng chọi hấp dẫn… tất cả đều tạo nên không khí vô cùng sôi động.

Theo người dân địa phương, trâu có rất nhiều nhưng để chọn được con đủ tiêu chuẩn rất khó. Một con trâu đẹp phải đáp ứng được nhiều tiêu chuẩn như mình dài và to, lông đen tuyền, sừng hướng tiền, chân to, mắt nhỏ và nhô nom tựa ốc loa, móng khép, đuôi chấm kheo...

Riêng bò cũng như vậy, nhưng khi tham gia chọi thì yêu cầu phải cùng “hạng cân”. Năm 2018, bò giành chiến thắng là của anh Già Bá Tồng, trú bản Huồi Xài, xã Na Ngoi. Chú bò này lông mượt, cặp sừng to khỏe và cong vút như bò tót, mông nở, chân trụ thấp và vững nên xứng đáng giành giải nhất.

Khi vào chọi, các đối thủ khác thấy nó đã phải khiếp sợ bỏ chạy hoặc đấu được một lúc đã bị thua cuộc bởi những cú tông thẳng, gài sừng hiểm hóc. Anh Già Bá Tồng cho biết, con bò này được anh mua về nuôi hơn 3 năm nay với giá 40 triệu đồng. Khi mua, anh nhờ những người có kinh nghiệm trong bản đi chọn rất kỹ lưỡng.

“Qua 3 năm đổ công sức nuôi chú bò này mới có được thành tích như vậy. Vừa thi đấu xong, có người trả giá ngay 60 triệu đồng để được sở hữu con bò nay nhưng tôi nhất quyết giữ lại nuôi. Bò thắng đem lại vinh quang cho gia đình nên tôi không bán được”, anh Tồng nói.

Ông Vừ Giống Dìa - Trưởng Ban tổ chức hội Chọi trâu bò xã Huồi Tụ lý giải: “Đối với đồng bào Mông chúng tôi, trâu bò là một loại vật nuôi rất gần gũi với người. Nhất là trong những năm gần đây, việc nuôi trâu bò đã trở thành phong trào phát triển kinh tế của đồng bào chúng tôi. Nuôi trâu bò không chỉ để tham gia hội chọi mà còn trực tiếp giúp bà con xóa đói giảm nghèo. Do vậy, những chú thắng cuộc sẽ không bị giết thịt mà được bà con hết sức yêu thương, coi đó là một sự may mắn mang đến nhiều tài lộc cho dân bản trong năm mới”.

Ông Vi Hòe – Bí thư Huyện ủy Kỳ Sơn cho biết, lễ hội chọi trâu, bò ở Kỳ Sơn của đồng bào Mông được hình thành từ xa xưa. Đối với đồng bào dân tộc Mông, chọi trâu bò là nét văn hóa truyền thống và là ngày hội trong đời sống văn hóa tinh thần, thể hiện sự cần cù lao động, sáng tạo trong một năm làm việc vất vả.

“Nét độc đáo tại lễ hội là những chú trâu bò chọi sau khi kết thúc cuộc thi sẽ được chủ nhân giữ lại để chăm sóc, dùng làm sức kéo cày bừa, huấn luyện để mùa lễ hội năm sau trổ tài chứ không xẻ thịt như ở các cuộc thi khác. Bởi đây cũng là dịp để các chủ bò thể hiện khả năng của mình trong quá trình chăn nuôi và huấn luyện bò chọi. Sau khi thắng, trâu bò này sẽ được nhiều người tìm mua với giá cao gấp 2 lần so với bình thường, mang lại thu nhập cho người dân”, ông Hòe nói.