Nếu không có gì thay đổi, Ukraine dự kiến phải đối mặt với mùa đông mất điện kéo dài thứ hai trong bối cảnh các cuộc tấn công không ngừng bằng tên lửa và máy bay không người lái của Nga khiến các bộ phận của hệ thống năng lượng dễ bị tổn thương hơn một năm trước.
Hàng nghìn kỹ sư Ukraine đã làm việc quần quật trong suốt những tháng hè để sửa chữa các thiết bị bị hỏng, và hệ thống phòng không tốt hơn có thể giúp giảm thiểu tác động của chiến tranh khi nhiệt độ bắt đầu giảm.
Nhưng không có tiền cũng như thời gian để hoàn tất việc chuẩn bị cho mùa đông đồng nghĩa với việc sẽ có thêm nhiều đêm dài không có ánh sáng, nhiệt lượng và nước uống đối với hàng triệu người Ukraine, và nhiều khổ sở hơn đối với các doanh nghiệp cũng như nền kinh tế nói chung.
“Rất nhiều nỗ lực được bỏ ra chỉ để sửa chữa những gì đã bị phá hủy. Và liệu chúng ta có thể xây dựng thêm khả năng phục hồi không? Chúng ta có ở vị thế tốt hơn mùa đông năm ngoái không? Tôi không nghĩ vậy”, ông Marcus Lippold, trưởng nhóm năng lượng tại chi nhánh mở rộng của Liên minh châu Âu (EU), cho biết.
“Đó là một nỗ lực lớn, đã thành công nhưng cần phải tiếp tục”, vị chuyên gia cho biết tại Brussels tuần này.
Dễ bị tổn thương hơn
Ukraine cáo buộc Nga cố tình phá hủy các cơ sở năng lượng để gây đau khổ tối đa cho người dân thường, một cáo buộc mà Moscow phủ nhận. Nga nói rằng họ không nhắm vào dân thường, chỉ phá hủy các cơ sở quân sự ở quốc gia Đông Âu.
Thiệt hại là rất lớn, nhưng không có con số cụ thể. Ukraine từ chối chia sẻ dữ liệu chi tiết về tác động của các cuộc tấn công quân sự vào hệ thống năng lượng của mình và coi đó là thông tin nhạy cảm trong thời chiến.
Theo ước tính hồi tháng 6 của Liên Hợp Quốc, công suất phát điện của Ukraine đã giảm xuống gần một nửa so với mức trước khi Nga mang quân vào hồi tháng 2/2022. Trong số gần 37 gigawatt (GW), hơn 19 GW đã bị phá hủy, hư hỏng hoặc bị đối phương kiểm soát.
Trung tâm nghiên cứu của Trường Kinh tế Kiev (KSE) ước tính thiệt hại trực tiếp đối với cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine là 8,8 tỷ USD tính đến tháng 6.
Người dân thắp nến trong căn hộ của mình ở Kherson, ngày 16/11/2022, trong bối cảnh xung đột quân sự khiến thành phố mất điện và nước. Ảnh: Getty Images
Trong mùa sưởi ấm vừa qua, kéo dài từ tháng 10 năm ngoái đến tháng 3 năm nay và khi nhiệt độ giảm xuống dưới 0 độ C, trung bình một người Ukraine sống xa tiền tuyến đã phải trải qua khoảng 35 ngày không có điện. Việc cung cấp nước cũng có xu hướng bị ảnh hưởng tương tự.
Mùa đông năm ngoái, Ukraine đã được hỗ trợ bởi thời tiết tương đối ôn hòa, việc sửa chữa nhanh chóng, năng lượng hạt nhân và điện nhập khẩu từ châu Âu.
Mùa đông năm nay, Bộ trưởng Năng lượng Ukraine German Galushchenko nói với The Economist hôm 2/10 rằng đất nước ông đã lường trước những cuộc tấn công mới vào hệ thống năng lượng của mình, nhưng với công suất không còn dư thừa và ít thiết bị dự phòng hơn, Ukraine sẽ dễ bị tổn thương hơn nhiều so với năm ngoái.
Thị trưởng Lviv Andriy Sadovy cho biết hồi tháng 8 rằng thành phố ở miền Tây đất nước với khoảng 1 triệu dân của ông, nằm cách xa tiền tuyến ở miền Đông và miền Nam, cần chuẩn bị cho tình trạng không có điện trong tối đa 2 tháng.
“Liệu sẽ có khó khăn không? Có. Liệu sẽ có hạn chế về nguồn cung không? Tôi chắc chắn là có”, ông Oleksandr Kharchenko, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Công nghiệp Năng lượng – một tổ chức tư vấn, cho biết.
Tự chuẩn bị cho mình
DTEK, công ty năng lượng tư nhân lớn nhất Ukraine, đáp ứng khoảng 1/4 nhu cầu của đất nước, đã chứng kiến các nhà máy nhiệt điện và các cơ sở khác liên tục bị tấn công bởi tên lửa, máy bay không người lái và pháo binh trong gần 20 tháng qua. Kể từ đó đến nay, công ty đã mất hơn 20% công suất. Trong số 60.000 công nhân trước xung đột, khoảng 5.000 người hiện đang phục vụ trong quân đội.
Nhân viên làm việc trên thiết bị bị hư hỏng tại trạm biến áp cao thế của nhà điều hành hệ thống truyền tải năng lượng Ukrenergo sau cuộc tấn công tên lửa ở miền Trung Ukraine, tháng 11/2022. Ảnh: Getty Images
Ông Dmytro Sakharuk, giám đốc điều hành DTEK, nói với Reuters rằng công ty đã tiến hành sửa chữa trên diện rộng trước mùa đông nhưng một số tổ máy điện cần nhiều thời gian hơn để khôi phục vì thiệt hại quá lớn.
“Chắc chắn, chúng tôi có thể nói rằng mức độ tin cậy sẽ thấp hơn (so với năm ngoái)”, ông nói, cho biết thêm rằng các cuộc tấn công mạng có thể là mối đe dọa thậm chí còn lớn hơn trong mùa đông này so với tên lửa và máy bay không người lái.
Một cuộc tấn công mạng nếu được thực hiện thành công “có thể làm tê liệt toàn bộ hệ thống”, và điều đó có thể “nguy hiểm hơn nhiều so với thiệt hại vật chất”. Tuy nhiên, ông Sakharuk cho biết DTEK cũng đã lắp đặt bao cát, khối bê tông, rọ đá và lưới chống máy bay không người lái để bảo vệ các tổ máy điện.
Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal cho biết các biện pháp tương tự đang được thực hiện trên toàn quốc. Ông Shmyhal cũng cho biết 7 tổ máy điện hạt nhân hiện đã sẵn sàng cho mùa đông, trong khi việc sửa chữa tại 2 tổ máy nữa đang ở giai đoạn cuối. Năng lượng hạt nhân chiếm khoảng 60% sản lượng điện của Ukraine vào năm ngoái.
Ông Volodymyr Kudrytskyi, người đứng đầu nhà điều hành lưới điện quốc gia Ukrenergo, cho biết lưới điện chính – một trong những bộ phận bị hư hỏng nặng nhất của hệ thống năng lượng – đã sẵn sàng truyền tải điện vào mùa đông.
“Hệ thống năng lượng không còn đáng tin cậy và có khả năng dự trữ nhỏ hơn so với trước khi hứng chịu các cuộc tấn công có chủ đích”, ông nói. “Nhưng mọi người không còn bị bất ngờ và đang chuẩn bị cho điều đó”.
Ukraine cũng đã dự trữ đủ khí đốt để vượt qua mùa đông mà không cần nhập khẩu lần đầu tiên kể từ khi tuyên bố độc lập vào năm 1991, ông Oleksiy Chernyshov, CEO của Naftogaz, công ty dầu khí lớn nhất đất nước, nói với Reuters.
Trong số các biện pháp khác nhằm tăng cường khả năng phục hồi năng lượng của Ukraine, chính phủ đã thực hiện những bước đầu tiên hướng tới phân cấp ngành và đồng ý rằng Ukraine có thể nhập khẩu điện từ châu Âu. Trước xung đột, Ukraine là nước xuất khẩu điện ròng.
Thủ đô Kiev của Ukraine khi hoàng hôn buông xuống và ánh đèn thành phố bật sáng. Ảnh: NY Times
Một số doanh nghiệp và thành phố đã tự chuẩn bị cho mình bằng cách chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo quy mô nhỏ nếu có thể và lắp đặt máy phát điện.
Các công ty và cá nhân Ukraine đã nhập khẩu hàng chục nghìn máy phát điện, mặc dù các cuộc tấn công lẻ tẻ vào các kho dầu đe dọa nguồn cung cấp nhiên liệu cho động cơ.
“Hiện chúng tôi có 83 máy phát điện mạnh mẽ tại các nhà cung cấp hệ thống sưởi ấm trong khu vực và công ty nước”, ông Serhiy Sukhomlyn, thị trưởng Zhytomyr, một thành phố nhỏ nằm ở phía Tây Kiev, cho biết.
“Không thể dùng máy phát điện liên tục. Nhưng nếu mất điện hoàn toàn trong vài giờ, ít nhất chúng tôi có thể cho chạy hệ thống sưởi ấm...”, ông nói.
Minh Đức (Theo Reuters, The Economist)
